Akademia polskiego filmu

„Słownik filmu”, red. Rafał Syska, Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, Kraków 2010

Dramaturgia

Jacek Ostaszewski

Dramaturgia - zbiór zasad kompozycyjnych, dotyczących sposobów konstruowania i przedstawiania akcji i świata fikcyjnego, w którym ona się rozgrywa. Dramaturgia filmu fabularnego nie odbiega w znaczący sposób od wskazań, których pierwsze sformułowanie znaleźć można w Poetyce Arystotelesa. W jego rozumieniu akcja dramatyczna jest naśladowczym przedstawieniem ludzkiego działania, odznaczającym się kompletnością i określoną wielkością. Za najwłaściwsze rozwiązanie dla osiągnięcia kompletności i proporcjonalności uznaje się trójaktową kompozycję, funkcjonującą na zasadzie układu: początek, środek i zakończenie. Akt pierwszy (początek) winien wprowadzać główne postaci, przedstawiać sytuację wyjściową (z określeniem miejsca i czasu) oraz zawierać zawiązanie akcji (określające temat filmu) i - w zakończeniu - pierwszy punkt zwrotny, którym jest zdarzenie zmieniające tok akcji i zmuszające bohatera do podjęcia zdecydowanych działań. Akt drugi (środek) zawiera konflikt bohatera z siłami przeciwnymi jego zamiarom - jest to najczęściej konfrontacja protagonisty z antagonistą, która wskutek pojawiających się komplikacji wywołuje wzrost napięcia dramatycznego. Perypetie prowadzą do kolejnego punktu zwrotnego, który wieńczy akt drugi. Akt trzeci prowadzi do osta­tecznej i decydującej konfrontacji sił konfliktu i zawiera jego rozwiązanie. Jest ono punktem kulminacyjnym całej struktury dramaturgicznej dzieła, po nim wygasają sprzeczności, które nadawały dynamikę konfliktowi i wywoływały napięcie. Po klimaksie (punkcie kulminacyjnym) następuje zazwyczaj wybrzmienie, czyli epilog podsumowujący całość historii. Intensyfikacja dramaturgiczna we współczesnym kinie doprowadza do dramaturgicznego zagęszczenia dzieła filmowego poprzez zwiększenie ilości punktów zwrotnych, a tym samym ilości aktów (punkt zwrotny w akcji, stanowiący lokalną kulminację, polega albo na zmianie celu bohatera, albo na zmianie taktyki działania i układu sił zaangażowanych w konflikt). Niemniej jednak podręczniki scenariopisarstwa zalecają przestrzeganie proporcji między aktami, na zasadzie rozkładu: 1/4 + 1/2 + 1/4, co w przeliczeniu na strony scenariusza (i minuty filmu) może dać przykładową proporcję: 30 + 60 + 30 stron (minut). By kompozycyjny układ funkcjonował na zasadzie logicznej struktury, zmierzającej od początku, poprzez komplikacje, do zakończenia, powinien być ukierunkowany poprzez wyeksponowanie protagonisty, który mając motywację i określone zamiary, zmierza do realizacji swych celów. Dla nadania przedstawianej akcji dynamiki i wrażenia głębi często stosowanym rozwiązaniem dramaturgicznym jest chwyt zawieszenia przyczyny. Polega on na tym, że w prezentowanym wątku zdarzenia powiązane na zasadzie przyczyny i skutku nie następują bezpośrednio po sobie, lecz są rozdzielone materiałem fabularnym drugiego wątku (pobocznego). Wprowadzony w ten sposób materiał retardacyjny „zawiesza” ciekawość widza, kierując jego uwagę na inne problemy. Rozwiązanie (pod koniec aktu trzeciego) polega na „odwieszeniu przyczyn” i tym samym zamknięciu wszystkich wątków.

J.O.

Wróć do poprzedniej strony