Akademia polskiego filmu

Oglądany w Akademii Polskiego Filmu dramat społeczno-kryminalny Grzegorza Królikiewicza Na wylot (1972), zrealizowany na taśmie czarno-białej, to jeden z zaledwie dwóch pełnometrażowych, fabularnych filmów kinowych, do których zdjęcia zrobił Bogdan Dziworski. Drugim są Wieczne pretensje (1974) tego samego reżysera, nakręcone w kolorze, nagrodzone za zdjęcia na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku w 1975 roku.

Pomijając etiudy studenckie, fabularny dorobek operatorski Dziworskiego obejmuje jeszcze tylko krótkometrażowy Wypadek Ryszarda Czekały (1971) oraz filmy telewizyjne: Skrzydła Krzysztofa Wojciechowskiego (1972), Papierowy ptak Sławomira Idziaka (1972) i Brzydkie kaczątko Tomasza Zygadły (1973), a także zdjęcia filmowe w widowisku telewizyjnym Królikiewicza Trzeci Maja (1976).

W filmie Na wylot, który pod względem formy uchodzi za jeden z najbardziej nowatorskich w kinie polskim, zdjęcia służą w dużej mierze urzeczywistnieniu na ekranie teoretycznej koncepcji tzw. przestrzeni pozakadrowej autorstwa Grzegorza Królikiewicza. Kadry zostały zatem skomponowane w taki sposób, by – zgodnie ze wspomnianą koncepcją – również wszystko, co znalazło się poza ich obrębem, a docierało do widza za pośrednictwem dialogów czy efektów dźwiękowych, pogłębiało nie tylko jego orientację w przebiegu akcji, ale również sferę znaczeń filmu. Ponadto scenę morderstwa sfotografowano z niespotykaną wcześniej w polskich filmach  ekspresją wizualną – obiektywem krótkoogniskowym, deformującym proporcje i przestrzeń, wskutek czego efekt plastyczny przywodził na myśl podobne obrazy przemocy w filmie Stanleya Kubricka Mechaniczna pomarańcza (1971).

Bogdan Dziworski pochodzi z Krynicy. Urodził się 8 grudnia 1941 roku. Po studiach na Wydziale Operatorskim Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej i Filmowej w Łodzi, które ukończył w 1965 roku (dyplom obronił dwa lata później), pracował jako operator Polskiej Kroniki Filmowej. Pierwsze autorskie próby filmowe podjął w Bułgarii, gdzie przebywał w latach 1968-1969. Po powrocie związał się z łódzką Wytwórnią Filmów Oświatowych, która w latach 70. i 80. XX w. była swego rodzaju laboratorium eksperymentalnych form filmowych, polem do popisu dla reżyserów i operatorów poszukujących nowego języka kina.

W WFO powstały przełomowe pod tym względem filmy dokumentalne Dziworskiego. Prym wśród nich wiodły obywające się bez komentarza słownego, rewelacyjnie sfotografowane w kolorze i dynamicznie zmontowane impresje sportowe: Pięciobój nowoczesny (1975; reżyseria, scenariusz, zdjęcia; współautor zdjęć: Ryszard Lenczewski), Hokej (1976; reżyseria, scenariusz), Olimpiada (1978; reżyseria, scenariusz, współpraca operatorska), Dwubój klasyczny (1978; reżyseria, scenariusz, współpraca operatorska).

Oryginalnością formy wyróżniają się też inne dokumenty Dziworskiego wyprodukowane przez WFO, m.in. Krzyż i topór (1972; reżyseria, zdjęcia) oraz Kilka opowieści o człowieku (1983; reżyseria, scenariusz), a także film Widzę (1988; reżyseria, scenariusz), który powstał w Studio Filmowym im. Karola Irzykowskiego.

Dziworski – autor zdjęć filmowych – zasilił ekipy operatorskie dwóch głośnych pełnometrażowych dokumentów Andrzeja Trzosa-Rastawieckiego o wizytach Jana Pawła II w Polsce – Pielgrzyma (1979) i Credo… (1983).

Po nakręceniu dla BBC filmu Więzień (The Prisoner, 1990), ukazującego dalsze losy bezrękiego bohatera Kilku opowieści o człowieku i będącego pierwszym w historii tej stacji dokumentem bez komentarza słownego, Bogdan Dziworski na 25 lat zamilkł jako reżyser.

W tym czasie współpracował z reżyserem Pawłem Pawlikowskim przy jego filmach dokumentalnych, realizowanych – także dla BBC – w Rosji i Serbii. Był również operatorem antystalinowskiego dokumentu telewizyjnego Toma Robertsa Pociąg śmierci (The Death Train, Wielka Brytania/USA, 1998), opartego częściowo na książce Gustawa Herlinga-Grudzińskiego Inny świat.

W 2015 roku Dziworski powrócił do reżyserii  fabularyzowanym dokumentem Plus, minus, czyli podróże muchy na wschód.

Za swoją polską twórczość w dziedzinie filmu dokumentalnego Bogdan Dziworski zebrał wiele nagród na krajowych i zagranicznych festiwalach filmowych. W 2014 roku otrzymał na Krakowskim Festiwalu Filmowym nagrodę za całokształt twórczości – Smoka Smoków.

Artysta od lat wykłada na Wydziale Radia i Telewizji Uniwersytetu Śląskiego. Ma tytuł profesora sztuki filmowej.

Andrzej Bukowiecki