Akademia polskiego filmu

W imponującym dorobku operatorskim Franciszka Fuchsa – także reżysera i scenarzysty, jednego z tych filmowców polskich, którzy rozpoczynali pracę zawodową w kinematografii już po drugiej wojnie światowej – są tylko dwie pełnometrażowe produkcje fabularne. Pierwsza z nich to pokazywana w Akademii Polskiego Filmu Przygoda na Mariensztacie Leonarda Buczkowskiego (1954). Drugą jest Zemsta Aleksandra Bohdziewicza i Bohdana Korzeniewskiego (1956). Co więcej, do obu tych komedii (Zemsta była pierwszą ekranizacją sztuki Aleksandra Fredry) Fuchs nie zrobił zdjęć samodzielnie, lecz wraz z innymi operatorami, a jego nazwisko w napisach czołowych umieszczono wprawdzie pod hasłem „zdjęcia″, ale na drugim miejscu, po nazwisku Seweryna Kruszyńskiego w Przygodzie na Mariensztacie i Stanisława Wohla – w Zemście.

A jednak uczestnictwo w realizacji tych komedii niewątpliwie przydało Fuchsowi prestiżu, gdyż Przygoda na Mariensztacie była pierwszym polskim fabularnym filmem barwnym, a Zemsta też jednym z najwcześniejszych. Jak na ówczesne możliwości techniczne (Agfacolor, wtedy jeszcze znacznie różniący się na niekorzyść od Eastmancoloru, który zadebiutował u nas dopiero w Krzyżakach Aleksandra Forda w 1960 roku) zdjęcia były na przyzwoitym poziomie. Zwłaszcza w Przygodzie na Mariensztacie, w której Kruszyński i Fuchs uzyskali, mimo socrealistycznej, lukrowanej estetyki, efekt względnego autentyzmu kolorystycznego. I to także we wnętrzach, o co wtedy było w filmie barwnym niełatwo.

Fuchs przyczynił się do powstania – tym razem pod szyldem „współpraca operatorska″ – krótkometrażowego fabularnego filmu Bohdziewicza 2 x 2 = 4 (1945), który również zapisał się w historii kina polskiego, choć głównie dlatego, że stał się pierwszym „półkownikiem″.  

Franciszek Fuchs – warszawiak od urodzenia (25 maja 1914 r.) do śmierci (21 marca 1996 r.), był jednak przede wszystkim operatorem, reżyserem i scenarzystą filmów dokumentalnych. Podczas pracy nad niejednym filmem łączył dwie z tych funkcji lub nawet wszystkie trzy.

Fuchs jeszcze przed wojną, w 1938 roku, ukończył kurs operatorski. W maju 1945 roku związał się z pierwszym ośrodkiem szkoleniowym odradzającej się kinematografii – Warsztatem Filmowym Młodych w Krakowie. Miał tam kolejną historyczną zasługę: zrobił zdjęcia do pierwszego polskiego powojennego filmu oświatowego Łopuszna, ziemia nieznana (1945), którego realizatorem był inny uczestnik Warsztatu – Tadeusz Makarczyński. W tym samym czasie Fuchs rozpoczął pracę jako operator w krakowskiej bazie Wytwórni Filmowej Wojska Polskiego i Polskiej Kronice Filmowej, której pozostał wierny także potem, gdy jej bazą stała się Wytwórnia Filmów Dokumentalnych Warszawie. Pracował tu – oczywiście nie tylko w Kronice, głównie przy filmach – w latach 1946-1978.

Na początku tego okresu jeszcze raz zasłużył się dla historii rodzimej kinematografii: wziął udział w realizacji Powodzi Jerzego Bossaka i Wacława Kaźmierczaka (1947), pierwszego polskiego filmu dokumentalnego nagrodzonego na zagranicznym festiwalu filmowym, w tym przypadku w Cannes, w 1947 roku. Fuchs zasilił pomocniczą ekipę kamerzystów, oznaczoną w czołówce hasłem „Współpraca operatorska″. Podobnie jak pozostali twórcy z pionu operatorskiego musiał dać z siebie wszystko, gdyż Powódź opowiadała o tytułowym kataklizmie, który nawiedził Polskę dwa lata po wojnie, a także o walce ludzi z żywiołem natury, jedynie za pomocą obrazu i muzyki, obywając się bez komentarza słownego.

Wczesny etap kariery Fuchsa przypadł niestety na epokę stalinowską, toteż operator brał wtedy udział – wyłącznie jako autor lub współautor zdjęć, nigdy jako reżyser czy scenarzysta – w realizacji filmów odzwierciedlających ideologię stalinizmu, opartych na socrealistycznej estetyce. Nie we wszystkich jednak jego nazwisko widnieje w czołówce, czego przykładem jest Poemat o Stalinie (1949; nazwisko realizatora nie zostało podane, współautor zdjęć: Władysław Forbert, również nie został wymieniony). Przykłady innych ówczesnych filmów z operatorskim wkładem Franciszka Fuchsa: Pokój zdobędzie świat (1951) Jorisa Ivensa i Jerzego Szelubskiego (pseud. Jerzego Bossaka, współautorzy zdjęć: Władysław Forbert, Karol Chodura, Seweryn Kruszyński, Sergiusz Sprudin, Feliks Średnicki, Karol Szczeciński, Mieczysław Wiesiołek) i Feliks Dzierżyński Eugeniusza Cękalskiego (1951, współautor zdjęć: Jerzy Chulski).

Kiedy w polityce nadeszła antystalinowska odwilż, Fuchs uczynił ulubionym tematem swoich filmów sztukę (w szczególności teatr, taniec i muzykę) oraz portrety artystów.

Spośród tych dokumentów niemały rozgłos zdobyły m.in. takie jak: Pan Profesor (1959, tylko zdjęcia; bohater: Ludwik Sempoliński), Koncert (1962, tylko zdjęcia), Hamlet x 5 (1966, tylko zdjęcia), Sentymentalny pan (1972, tylko zdjęcia; bohater: Mieczysław Fogg), Witold Małcużyński we wspomnieniach bliskich (1978, tylko zdjęcia; współautorzy zdjęć: Sergiusz Sprudin, Ryszard Wróblewski)  – wszystkie w reżyserii Ludwika Perskiego, Eseje (1962, scenariusz, reżyseria, zdjęcia; film o tańcu; Srebrny Lajkonik na Ogólnopolskim Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w Krakowie w 1963 roku; Wyróżnienie na Międzynarodowym Festiwalu Filmów dla Dzieci i Młodzieży w Cannes w roku 1965), Jazz in Poland Janusza Majewskiego (1964), Maestro (1967, scenariusz, reżyseria, zdjęcia; bohater: Bernard Ładysz), Szkic do portretu (1978, scenariusz, reżyseria zdjęcia; bohater: Stanisław Lorentz; III Nagroda – Brązowy Pegaz – na Przeglądzie Filmów o Sztuce w Zakopanem w 1980 roku) czy seria reportaży z Międzynarodowego Festiwalu Piosenki w Sopocie w latach 1964-1969 (Sopot 64, Sopot 65 itd.; film Sopot 66 –  także reżyseria, wspólnie z Grzegorzem Lasotą; współautorzy zdjęć: Jerzy Gościk, Wacław Florkowski, Ryszard Wróblewski).

Andrzej Bukowiecki