Akademia polskiego filmu

Rzeźbiarz, scenograf teatralny i filmowy, twórca instalacji, happeningów, akcji plastycznych, filmów animowanych, dokumentalnych i eksperymentalnych, spektakli teatralnych, pionier performance’u w naszym kraju. Jerzy Kalina to bez wątpienia jeden z najbardziej renesansowo uzdolnionych polskich artystów.

Urodził się 15 kwietnia 1944 roku w Garwolinie. Jest absolwentem Liceum Technik Plastycznych w Tarnowie oraz Wydziału Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie (dyplom w 1971 roku w pracowni prof. Stefana Gierowskiego). Po studiach swą artystyczną uwagę skupił – przede wszystkim – na akcjach i instalacjach. Organizował je zazwyczaj w centralnych, ruchliwych punktach miasta. W latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku współpracował z warszawską kontrkulturową Galerią Repassage, jednym z najciekawszych miejsc skupiających neoawangardę, gdzie udało mu się urzeczywistnić ideę nawiązania bezpośredniego kontaktu z widzem, wtopienia go, wprowadzenia w kreowaną przestrzeń. Symbolem szarzyzny lat siedemdziesiątych stała się jego rzeźba interwencyjna – pomnik anonimowego przechodnia Przejście, który z 12 na 13 grudnia 1977 roku zatopił się na krótko w chodnik u zbiegu warszawskich ulic Świętokrzyskiej i Mazowieckiej. Został za nią wyróżniony Nagrodą Krytyki Artystycznej im. Cypriana Kamila Norwida za wydarzenie roku 1977. W 2005 roku powstał we Wrocławiu trwały pomnik anonimowego przechodnia Przejście 1977–2005 na ulicy Świdnickiej.

Jerzy Kalina często posługuje się artefaktem, sięgając po przedmioty codziennego użytku, niejako nobilitując je do rangi sztuki. W sposób przewrotny i zaskakujący wtapia własne rzeźby w otaczającą rzeczywistość, tworząc niekonwencjonalne konteksty. Zdarza się, że w swych działaniach twórczych sięga po żywe organizmy – głośny stał się jego happening zrealizowany w 1974 roku w Galerii Współczesnej podczas wernisażu ekspozycji Hiperrealizm, gdy umieścił ludzi w wystawowych gablotach, charakteryzując ich na wzór manekinów.  

Od początku swej artystycznej drogi jest wierny – jak wyznaje – zasadniczej idei uprawianej przez siebie sztuki, polegającej na ciągłym poszukiwaniu, ostrej prowokacji, ekspresji społecznej, politycznej, religijnej i osobistemu wyznaniu. W jego bogatym dorobku znajdują się tak różnorodne, niezwykle ważne artystycznie i społecznie akcje, jak m.in.: Rzeka pamięci w 60. rocznicę wyzwolenia obozu koncentracyjnego Auschwitz- Birkenau (800 m płonących torów od Bramy Śmierci do Międzynarodowego Pomnika Ofiar Obozu), Lacrimosa (instalacja przed pomnikiem Bohaterów Getta, zdjęcia zatopione w lodzie), realizacja narracji plastycznej warszawskiego Muzeum Katyńskiego w Warszawie, projekty grobowca ks. Jerzego Popiełuszki oraz licznych ołtarzy papieskich. Swe niekonwencjonalne prace artystyczne prezentował m.in. we Francji, w Hiszpanii, Japonii, Niemczech, Portugalii, Rosji, Stanach Zjednoczonych, Szwecji, Wielkiej Brytanii, na Litwie i Ukrainie, zdobywając szereg prestiżowych nagród i wyróżnień.

Wiele miejsca w twórczości Kaliny zajmuje teatr. Tworzył scenografię do spektakli m.in. Izabelli Cywińskiej, Jerzego Grzegorzewskiego, Jana Peszka, Olgierda Łukaszewicza, Kazimierza Kutza, współpracując z Teatrem Narodowym, Studio, Ateneum w Warszawie, Starym Teatrem i Groteską w Krakowie, Śląskim w Katowicach, Nowym w Zabrzu, Polskim we Wrocławiu, Współczesnym w Szczecinie. W 1989 roku w Teatrze Studio zadebiutował z ogromnym sukcesem autorskim spektaklem – utrzymanym w formule narracji plastycznej – Pielgrzymi i Tułacze z muzyką Jana A.P. Kaczmarka.

Od ponad czterdziestu lat jest związany z warszawskim Studiem Miniatur Filmowych, gdzie zrealizował kilkanaście filmów animowanych, m.in. Muszla (1975), Ludwik (1976), Solo na ugorze (1981), Obrabiarka (1982), Esperalia (1983), Szychta (1988), które na trwałe weszły do kanonu polskiej animacji. Posługuje się różnymi technikami (głównie rysunkową i wycinankową), często je łącząc, dodatkowo wprowadza do swego animowanego świata także tzw. żywą akcję. Uprawia kino autorskie, przenosząc na ekran swoje scenariusze, we własnej oprawie plastycznej. Szybko wypracował sobie natychmiast rozpoznawalny, niezwykle charakterystyczny styl filmowego pisma, choć stara się tworzyć dzieła różnorodne, zarówno pod względem treści, jak i formy. Jest autorem dwóch niekonwencjonalnych dokumentów, poświęconych swym filmowo-plastycznym „firmom”: Akademii Sztuk Pięknych – Vivat Academia Vivant Professores (2005), oraz Studiu Miniatur Filmowych – W labiryncie Studia Miniatur (2008).

Kalina ma na swoim koncie przejmujący dokument Tama 1984–1991 (1993), poświęcony tragicznym losom ks. Jerzego Popiełuszki, a także niezwykle interesujące filmy traktujące o bliskich mu artystycznie ludziach teatru: Jan Peszek w roli głównej (1998), Jerzy Grzegorzewski. Skrywana obecność (2003), Prorok w teatrze (2004) o Krystianie Lupie, a nawet krótką formę eksperymentalną o piłce nożnej – Pole karne (1994), z rej wodzącym na ścieżce dźwiękowej Janem Ciszewskim, legendarnym komentatorem sportowym.

W 1994 roku Paweł Woldan nakręcił dokument Artysta. Jerzy Kalina, a podczas zajęć Akademii Polskiego Filmu realizowane są zdjęcia do kolejnego filmu poświęconego jego twórczości, który reżyseruje Krzysztof Tchórzewski.