Józef Węgrzyn
Jeden z najwybitniejszych aktorów polskiego teatru przedwojennego. Chętnie grywał także przed kamerą. Wystąpił w czterdziestu dziewięciu filmach: trzydziestu jeden niemych i osiemnastu dźwiękowych. Po wojnie pojawił się tylko w Dwóch godzinach (1946) Stanisława Wohla i Józefa Wyszomirskiego.
Urodził się 13 marca 1884 roku w Warszawie – zmarł 4 września 1952 roku w Kościanie. Absolwent Szkoły Dramatycznej, prowadzonej przez Gabrielę Zapolską. Debiutował w 1904 roku na scenie Teatru Miejskiego we Lwowie, następnie związał się z Teatrem Miejskim w Krakowie, a po przeprowadzce do Warszawy z teatrami: Polskim, Rozmaitości, Narodowym. Po wojnie był aktorem Teatru Wojska Polskiego w Łodzi.
Po raz pierwszy pojawił się na ekranie w melodramatycznej Słodyczy grzechu (1914) Edwarda Puchalskiego. Z bogatego dorobku w kinie niemym należy wyróżnić jego tytułową rolę w Księciu Józefie Poniatowskim (1918) Aleksandra Herza, szlachcica Halskiego w Niewolnicy miłości (1923) Jana Kucharskiego, Stanisława Szabego i Adama Zagórskiego oraz Rudeckiego w Trędowatej (1926), w której stanął po obu stronach kamery (współreżyseria: Edward Puchalski). W tej samej roli wystąpił – dziesięć lat później – w dźwiękowej już ekranizacji powieści Heleny Mniszek, wyreżyserowanej przez Juliusza Gardana.
Pierwszym filmem dźwiękowym Węgrzyna był – utrzymany w konwencji melodramatyczno-przygodowej – dramat polityczny Dziesięciu z Pawiaka (1931) Józefa Ordyńskiego, gdzie zagrał przywódcę niepodległościowej organizacji bojowej. Przyjmował bardzo różnorodne role: w ekranizacji historycznej powieści Wacława Gąsiorowskiego Księżna Łowicka (1932) Janusza Warneckiego i Mieczysława Krawicza wcielił się w Waleriana Łukasińskiego, polskiego bojownika o wolność zakochanego w… żonie Wielkiego Księcia Konstantego, w Panu Twardowskim (1936) Henryka Szaro w króla Zygmunta II Augusta, w Kościuszce pod Racławicami (1938) Józef Lejtesa w polskiego generała Józefa Wodzickiego, we Florianie (1938) Leonarda Buczkowskiego w niemieckiego generała von Schulza, a w Strachach (1938) Eugeniusza Cękalskiego i Karola Szołowskiego, niezwykle interesującej adaptacji głośnej powieści Marii Ukniewskiej – w baletmistrza Dubenko. I właśnie ta rola prowincjonalnego aktora – starego, nieszczęśliwego człowieka, szukającego ukojenia w alkoholu, okazała się najlepsza. Dużą popularność przyniosła mu także postać doktora Dobranieckiego, którą zagrał w Znachorze (1937) i Profesorze Wilczurze (1938) Michała Waszyńskiego oraz Testamencie profesora Wilczura (1939) Leonarda Buczkowskiego.
W 1969 roku ukazała się biografia aktora – Józef Węgrzyn Kazimierza Biernackiego.
Jerzy Armata
