Akademia polskiego filmu

Jego kompozycje pojawiły się m.in. w Egzorcyście Williama Friedkina, Lśnieniu Stanleya Kubricka, Katyniu Andrzeja Wajdy i krótkich metrażach braci Stephena i Timothy’ego Quay. Krzysztof Penderecki jest ponadto autorem muzyki do blisko pięćdziesięciu filmów.

Urodził się 23 listopada 1933 roku w Dębicy. Studiował w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej (obecnie Akademia Muzyczna) w Krakowie (1955-1958), w której w latach 1972-1987 pełnił funkcję rektora. Wcześniej, w latach 1966-1968, był wykładowcą w Volkwang Hochschule für Musik w Essen (Niemcy). W latach 1987-1990 piastował stanowisko dyrektora artystycznego Filharmonii Krakowskiej.

Jako kompozytor filmowy zadebiutował w 1959 roku muzyką do dokumentalnego plakatu antywojennego, wyreżyserowanego przez Jana Łomnickiego – Nie ma końca wielkiej wojny. Także swoją muzyką opatrzył kolejny film tego reżysera – Koncert wawelski (1960). Jednemu z zabytków wawelskiego wzgórza poświęcona była także przepiękna impresja Zbigniewa Bochenka Passacaglia na Kaplicę Zygmuntowską (1966), w której narrację prowadziła właśnie muzyka Pendereckiego. Rok wcześniej Ludwik Perski nakręcił fascynujący Portret dyrygenta (1965), w którym obserwował cierpliwym okiem swej kamery pracę orkiestry symfonicznej pod batutą Witolda Rowickiego nad „Trenem pamięci ofiar Hiroszimy”. Ta słynna kompozycja Pendereckiego stała się – obok „Guerniki” Pabla Picassa – bohaterem poetyckiej etiudy dokumentalnej Mariana Ussorowskiego, zatytułowanej właśnie Tren (1969).

Penderecki jest kompozytorem muzyki do blisko trzydziestu polskich animacji. Współpracował z wieloma reżyserami uprawiającymi animację autorską skierowaną głównie do dorosłego widza, m.in. z Jerzym Zitzmanem (Generał i mucha, 1961; Młynek do kawy, 1963; Piotr Płaskin, 1965; Ikar, 1966), Mirosławem Kijowiczem (Arlekin, 1960), Kazimierzem Urbańskim (Słodkie rytmy, 1965; Czar kółek, 1966), ale ma na swym koncie także muzykę do kilku tytułów przeznaczonych dla najmłodszych. m.in. do Scyzoryka (1961) Leszka Lorka, Raz termometr zachorował (1963) Alfreda Ledwiga, Przygód żabki (1963) Wacława Wajsera.

Pod urokiem muzyki polskiego kompozytora są Timothy i Stephen Quay, bracia bliźniacy z Pensylwanii, a mieszkający i tworzący w Londynie, zafascynowani Europą Środkową, a szczególnie kulturą Polski i Czech. Muzyką Pendereckiego zilustrowali animowaną ekranizację opowiadania Franza Kafki Ein Brudermord (1982), w czołówce której oddali hołd innemu Polakowi – Władysławowi Starewiczowi, pionierowi animacji kukiełkowej. W 2009 roku bracia Quay nakręcili w łańcuckim zamku – wyprodukowany przez polską kinematografię – półanimowany film Inventarium śladów, zainspirowany postacią Jana Potockiego, jednego z najpopularniejszych we Francji Polaków, ekscentrycznego podróżnika, który na Morzu Śródziemnym walczył z berberyjskimi piratami, a samobójstwo popełnił, używając jako kuli srebrnej gałki od cukiernicy, którą przez lata systematycznie odpiłowywał. I przede wszystkim autora „Rękopisu znalezionego w Saragossie”. Braci Quay zachwyciła ekranizacja Wojciecha Jerzego Hasa, ze znakomitą muzyką Pendereckiego. Nic dziwnego, że poprosili Mistrza, by zgodził się także na wykorzystanie swych utworów w ich impresji. Muzykę polskiego kompozytora wykorzystali także w swym kolejnym filmie – Maska (2010), zainspirowanym opowiadaniem Stanisława Lema. Została ona uhonorowana prestiżową Nagrodą Sacem na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Animowanych w Annecy (2011).

Krzysztof Penderecki jest bohaterem kilku filmów dokumentalnych, z których na szczególną uwagę zasługuje ten ostatni – zrealizowany w koprodukcji polsko-niemieckiej – Droga przez labirynt. Penderecki (2013) Anny Schmidt. „Samotne chwile nad papierem nutowym to najważniejsze godziny w moim życiu. I spacery po parku, moim miejscu na Ziemi” – powiedział Penderecki w wywiadzie dla miesięcznika „Zwierciadło”. W obu tych miejscach możemy go oglądać w fascynującym dokumencie Anny Schmidt.

Jerzy Armata