Akademia polskiego filmu

„Słownik filmu”, red. Rafał Syska, Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, Kraków 2010

Fabuła

Jacek Ostaszewski

Fabuła – ciąg zdarzeń, których uporządkowanie chronologiczne i powiązanie przyczynowe tworzy spójną historię. Formaliści rosyjscy (prace z lat 20. XX w., m.in. B. Eichenbauma, W. Szkłowskiego i J. Tynianowa) wprowadzili w odniesieniu do utworów fabularnych rozróżnienie sjużetu i fabuły. Sjużet oznacza dynamiczną organizację informacji w samym przekazie filmowym, a więc aranżację zdarzeń w układzie zaproponowanym i przedstawianym przez twórców (może on być np. niechronologiczny). Fabuła oznacza zaś statyczny schemat akcji, który (re)konstruuje widz w trakcie oglądania filmu (fabuła nie należy zatem bezpośrednio do filmu, lecz jest rezultatem interakcji między informacją ekranową, przyjmowaną logiką przyczynową i wyobraźnią widza). W ramach fabuły wyróżnia się: [1.] motywy - podstawowe jednostki akcji, które przedstawiają zdarzenie; motywy mogą być: dynamiczne (zawierają zdarzenie/działanie istotne dla rozwoju akcji) i statyczne (charakteryzują postać bądź rozbudowują tło akcji, spowalniając jej rozwój); [2.] epizody - w miarę samodzielne zdarzenia, które należą do fabuły, lecz rozwijają akcję wątku pobocznego; [3.] wątki - powiązane przyczynowo motywy, których układ stanowi linię integrującą zdarzenia w przebiegu czasowym. Ze względu na poziom komplikacji powiązań pomiędzy elementami (motywami i wątkami) fabuły dzieli się na; epizodyczne, odznaczające się luźnym powiązaniem w miarę samodzielnych zdarzeń; jednowątkowe, w których protagonista zmierza do realizacji wyraźnie sformułowanego celu, stanowiącego zarazem temat filmu; wielowątkowe, w których obok wątku głównego występują wątki poboczne, wprowadzające drugoplanowe postaci i - wraz z nimi - dodatkowe tematy.

Dla tradycji klasycznego kina typowe są fabuły dwuwątkowe, gdzie protagonista bierze udział zarówno w wątku głównym (tematycznie określonym przez gatunek – np. w filmie kryminalnym jest to wątek dotyczący przestępstwa), jak i w wątku pobocznym, melodramatycznym. Splecenie dwóch wątków dostarcza widzowi wiekszych możliwości przedstawiania sobie związków przyczynowych, a tym samym integrowania materiału fabularnego w spójną historię. Rozwój intrygi fabularnej odbywa się zazwyczaj według podstawowego wzoru dramaturgicznego, w skład którego wchodzą: ekspozycja, zawiązanie akcji, komplikacje (perypetie), punki kulminacyjny i rozwiązanie. Ze względu na sposób rozwiązywania intrygi wyróżnia się dwa typy fabuł: zamkniętą (odznacza się ona tym, że w zakończeniu opowieści wszystkie wątki zostają rozwiązane i zostaje zaspokojona ciekawość odbiorcy odnośnie kwestii przedstawionych w toku narracji) i otwartą (wątki filmu pozostają nierozwiązane, zaś pytania wynikające z przedstawienia nie uzyskują satysfakcjonujących odpowiedzi, pozostawiając tym samym odbiorcy szerokie spektrum możliwości interpretacyjnych). O ile przykłady fabuł zamkniętych można znaleźć w tradycji klasycznego kina hollywoodzkiego (np. Dyliżans J. Forda z 1939 r., Pan Smith jedzie do Waszyngtonu F. Capry z 1939 r. czy Casablanca M. Curtiza z 1943 r.), to fabuły otwarte pojawiają się raczej w tradycji tzw. kina artystycznego Przygoda M. Antonioniego z 1960 r., Kontrakt rysownika P. Greenawaya z 1982 r.).

J.O.

Wróć do poprzedniej strony