Akademia polskiego filmu

Z inspiracji kiniarzy powstały także dwa pierwsze polskie filmy fabularne, obydwa w 1908 roku. Szczególnie ciekawy jest przypadek pierwszego
z nich: był on poświęcony aktualnej problemtyce narodowo-patiotycznej, ujętej w sposób na tyle śmiały, że władze carskie nie zgodziły się na jego wyświetlanie, a wyprodukował go żydowski producent Mordechaj (Mordka) Towbin. Wkrótce założony przezeń w 1911 roku Kantor Siła stanie się pierwszym ośrodkiem produkującym filmy żydowskie; pierwszym z nich będzie Der wilder foter (Okrutny ojciec, 1911) w reżyserii Marka Arnsztejna, według sztuki Zalmena Libina.  Wcześniej jednak, wiosną 1908 roku, właśnie Towbin, jako właściciel otwartego w 1907 roku iluzjonu Siła (przy ulicy Marszałkowskiej 118, o dwie bramy od Bioscopu braci Krzemińskich), wyprodukował ten legendarny ośmiominutowy film „z życia Polaków poznańskich w walce z Niemczyzną” pod tytułem Pruska kultura. Zdjęcia wykonane zostały w Wielkopolsce „przez jedną z firm paryskich”, a film składał się z siedmiu części:
„1) Szkoła ludowa we Wrześni, 2) Profesor Kulturtreger, 3) Katusze dzieci,
4) Wywłaszczenie, 5) Pruskie żołdactwo, 6) Wóz Drzymały, 7) Apoteoza Polski (Jutrzenka)". Pruska kultura pokazywana była z powodzeniem we Włoszech; w kinematografach warszawskich mogła zostać wyświetlona dopiero we wrześniu 1914 roku. Do 2000 roku wydawała się utworem bezpowrotnie zaginionym. Tymczasem we wrześniu tego roku
w paryskiej filmotece kompletną kopię odnaleźli Małgorzata i Marek Hendrykowscy; jest to dziś zatem najstarszy zachowany film polski.

Zupełnie inny charakter miał drugi z filmów: siedmiominutowa komedia Antoś pierwszy raz w Warszawie (...).

Tadeusz Lubelski, Historia kina polskiego. Twórcy, filmy, konteksty, Katowice 2009