Akademia polskiego filmu

Jan Kanty Pawluśkiewicz jest absolwentem architektury Politechniki Krakowskiej. Studia te – jak twierdzi – pomagają mu w komponowaniu muzyki, a w przypadku dużych form muzycznych wiedza architektoniczna jest wręcz niezbędna.

Urodził się 13 października 1942 roku w Nowym Targu. Komponowaniem zajął się jeszcze podczas studiów na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej. Wtedy to napisał popularne piosenki, m.in. „Tango Anawa”, „Niepewność” i „Nie dokazuj”, wykonywane przez  kolegę ze studiów Marka Grechutę, z którym założył – łączący elementy groteski, czarnego humoru i sztuki jarmarcznej – Kabaret Architektów En Avant, przekształcony następnie w zespół Anawa akompaniujący pieśniarzowi, a po jego odejściu – Andrzejowi Zausze.

Pawluśkiewicz blisko współpracował z Teatrem STU, gdzie razem z Grechutą przygotowali musical oparty na twórczości Witkacego, słynną „Szaloną lokomotywę” wyreżyserowaną przez Krzysztofa Jasińskiego, a także związał się z kabaretem Piotra Skrzyneckiego – Piwnica pod Baranami, w którym jego piosenki śpiewali m.in. Beata Rybotycka, Dorota Ślęzak, Grzegorz Turnau, zaś on sam zadowalał się zmysłową interpretacją ognistego tanga „Inez”. Kiedyś w telewizyjnym programie poświęconym Leonardowi Cohenowi zaśpiewał słynny „Niebieski prochowiec”.

W Piwnicy muzycznie „rządził” Zygmunt Konieczny. To jego należy uznać za ojca polskiej piosenki literackiej, której kolebką stał się szybko krakowski kabaret. Tropem Koniecznego podążali inni piwniczni kompozytorzy: Stanisław Radwan, Marek Grechuta, Zbigniew Preisner, Grzegorz Turnau. Tę drogę wybrał także Jan Kanty Pawluśkiewicz. To kompozytorzy jakby z tego samego artystycznego pnia. Uwaga ta nie dotyczy tylko ich piwnicznej twórczości. Wszyscy – obok piosenki – uprawiają szersze kompozytorskie formy, często współpracując z teatrem i filmem. I choć każdy idzie własną drogą, można na niej dostrzec wspólne piwniczne ślady.

Pawluśkiewicz ma na swym koncie wiele szerszych form muzycznych, m.in. operę „Kur zapiał” do tekstów Wiesława Dymnego, oratorium „Nieszpory ludźmierskie”, poemat symfoniczny „Harfy Papuszy”, a także ponad siedemdziesiąt partytur filmowych, zarówno do fabuł, dokumentów, jak i animacji, w ponad dwudziestu wykorzystywano napisane przez niego piosenki. Już jedna z pierwszych kompozycji filmowych, muzyka do krótkiej impresji dokumentalnej Tomasza Zygadły W tym miejscu… (1975), przyniosła mu Brązowego Smoka na Krakowskim Festiwalu Filmowym w 1975 roku.

Z Zygadłą znakomicie się rozumiał, czego dowodem soundtracki do krótkometrażowego Brzydkiego kaczątka (1993) oraz pełnometrażowych filmów kinowych – Rebusu (1977), Ćmy (1980) i Odwetu (1982). Także niezwykle interesującą muzyką zilustrował filmy Feliksa Falka – Wodzireja (1977), Szansę (1979), Idola (1984), Bohatera roku (1986) i Kapitał, czyli jak zrobić pieniądze w Polsce (1989), a także Agnieszki Holland – Gorączkę (1980) i Kobietę samotną (1981), oraz Kazimierza Kutza – Straszny sen Dzidziusia Górkiewicza (1993), Zawróconego (1994) i Pułkownika Kwiatkowskiego (1995). Za Zawróconego (1994) Kutza oraz Papuszę (2013) Joanny Kos-Krauze i Krzysztofa Krauzego dostał nagrody na festiwalu gdyńskim w latach 1994 i 2013. Muzykę z Papuszy uhonorowano także statuetką Orła (2014) oraz Jańcia Wodnika na wrześnieńskich Prowincjonaliach (2014).

Spośród filmów dokumentalnych z jego muzyką warto wymienić: impresyjne Dwa pawie na złotych sznurkach (1988), poświęcone Edycie Sicińskiej, muzie Stanisława Witkiewicza, wyreżyserowane przez Piotra Skrzyneckiego (!), spirytus movens krakowskiej Piwnicy pod Baranami, Kronikę powstania w getcie warszawskim wg Marka Edelmana (1993) Jolanty Dylewskiej, Tischnera. Życie w opowieściach (2008) Arura Więcka „Barona”, dwuczęściową biografię niezwykłego księdza filozofa, a spośród animacji – przede wszystkim – Retrospekcję (1977),  Pax (1977) i Annę (1979) Andrzeja Warchała, satyryka z Piwnicy pod Baranami, W cieniu (1975) i Wiosnę (1980) Jerzego Kuci, Portret niewierny (1981) i Koniec (1983) Ewy Bibańskiej oraz Dla Noemi (1988) Longina Szmyda. Pawluśkiewicz jest także autorem muzyki do kilku seriali, m.in. Układu krążenia (1977-1978) Andrzeja Titkowa oraz ekranizacji Iwaszkiewiczowskiej Sławy i chwały (1997) Kazimierza Kutza.

Krakowski kompozytor już pierwszymi utworami – jeszcze w zespole Anawa – wypracował sobie własny, natychmiast rozpoznawalny, charakterystyczny styl, niezwykle ekspresyjny, a zarazem pełen poezji, nostalgii, muzycznej zadumy. Z tonacją serio często w jego kompozycjach sąsiaduje przymrużenie oka. „Niech żyje sztuka/ dobry smak/ wdzięk, urok dzieł/ wśród świata dzisiejszych plag” – tymi słowami Leszka Aleksandra Moczulskiego, wyśpiewanymi przez kompozytora, kończy się „Consensus”, jego – nagrana przed dziesięciu laty – autorska płyta: niezwykle wysmakowana, pełna wdzięku i uroku, do potańczenia i posłuchania, „dla wysokich i całkiem niskich sfer” (jak brzmi jej podtytuł).

Jerzy Armata