Akademia polskiego filmu

„Albo dajesz czadu, albo spieprzaj, dziadu, nie ma innej możliwości” – konstatuje na łamach swej autobiografii Miles Davis, ulubiony muzyk Michała Urbaniaka, któremu miał okazję towarzyszyć na słynnej płycie „Tutu” (1986). Ta życiowa zasada przyświeca także polskiemu artyście.

Urodził się 22 stycznia 1943 roku w Warszawie. Jest absolwentem Liceum Muzycznego w Łodzi, konserwatorium nie skończył (w 1961 roku rozpoczął naukę w klasie skrzypiec Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Warszawie), uważając, że szkoła wprawdzie nie szkodzi, wszak dzięki niej można posiąść umiejętność czytania i pisania nut, ale tak naprawdę muzyki nie nauczy, bardziej potrzebne są serce, dusza, talent i pasja. W tym samym roku debiutował – w zespole Zbigniewa Namysłowskiego Jazz Rockers – na słynnym warszawskim festiwalu Jazz Jamboree. I właśnie gra z jazzowymi znakomitościami – m.in. Andrzejem Trzaskowskim, Krzysztofem Komedą, Adamem Makowiczem, Wojciechem Karolakiem, Tomaszem Stańką, Urszulą Dudziak (swą długoletnią żoną) – były dla niego prawdziwymi muzycznymi uniwersytetami. A w 1973 roku, po wyjeździe z Polski do Stanów Zjednoczonych, wśród jego jazzowych partnerów znaleźli się m.in. George Benson, Ron Carter, Billy Cobham, Stéphane Grappelli , Marcus Miller, Wayne Shorter, Lenny White, Joe Zawinul czy sam Miles Davis.

Jako kompozytor filmowy zadebiutował w krótkiej fabułce Jadwigi Kędzierzawskiej Kici… kici… (1972), skierowanej do najmłodszych widzów. Podobnie jak animacja Stanisława Lenartowicza Jaś Kowalski, Warszawa, ul. Bajkowa 2, w której wykorzystano także muzykę z filmu Kędzierzawskiej. Jest autorem muzyki do ponad dwudziestu filmów, zarówno fabularnych (m.in. Tak tak, 1991, Jacek Gąsiorowski; Odjazd, 1991, Magdalena i Piotr Łazarkiewiczowie), dokumentalnych (m.in. Lekkie epizody, 1990, Dariusz Zawrotny), jak i animowanych (m.in. Schody, 1987, Czwarty wymiar, 1988, Manhattan, 1990, Zbigniew Rybczyński), a także cykli (Wielkie rzeczy, 2000, Krzysztof Krauze) i seriali telewizyjnych (m.in. Pogoda na piątek, 2006-2007, Ryszard Brylski, Mariusz Palej). Przede wszystkim jest jednak autorem fantastycznej muzyki do Długu (1999) Krzysztofa Krauzego, znakomicie pogłębiającej zawarty w opowieści suspens oraz nieoczekiwane dramaturgiczne zwroty akcji. Partytura ta przyniosła mu statuetkę Orła (2000), Jańcia Wodnika na wrześnieńskich Prowincjonaliach (2000) oraz nagrodę na festiwalu w Gdyni (1999). Trzy lata później w Gdyni uhonorowano muzykę Urbaniaka do pełnometrażowej animacji Andrzeja Czeczota Eden (2002). To animowane (ręcznie, bez użycia komputera) kino drogi. Jego bohater, sympatyczny prostaczek imieniem Youzeck (czyt. Józek), wędruje przez Piekło, Niebo, Czyściec, a jednocześnie poprzez światową historię, kulturę, mitologię. I czyni to w rytm muzyki Urbaniaka. Bo to ona właśnie, a także urzekająca plastyka Czeczota prowadzą tu narrację. W filmie nie pada ani jedno słowo.   

Spośród filmów, do których napisał muzykę, warto wyróżnić amerykański Misplaced (1990) Louisa Yansena, z Elżbietą Czyżewską w jednej z głównych ról, oraz niezwykle efektowe wizualnie – i muzycznie – zainspirowane Witkacym Pożegnanie jesieni (1990) Mariusza Trelińskiego. W tym filmie Urbaniak pojawił się także na ekranie (jako skrzypek). Osiem lat później wystąpił w sekwencjach muzycznych Spony (1998) Waldemara Szarka, udanej ekranizacji „Sposobu na Alcybiadesa” Edmunda Niziurskiego, a następnie – jako woźny – w Sześciu dniach Strusia (2000) Jarosława Żamojdy. Choć tak naprawdę aktorski debiut zaliczył w Moim rowerze (2012) Piotra Trzaskalskiego. Rola seniora rodu, w tej wzruszającej i pełnej życiowej energii opowieści o trzech mężczyznach (dziadku, ojcu i synu), przyniosła mu Orła (2013 – Odkrycie Roku!) oraz aktorskie laury na festiwalach w Tallinie (2012) i jego ukochanym Nowym Jorku (2014).

Zapytany o życiowe plany, odpowiedział ostatnio w jednym z wywiadów: „Będę się koncentrował na samym życiu. I na graniu”.

Jerzy Armata