Akademia polskiego filmu

Jeden z czołowych autorów zdjęć filmowych w kinie polskim lat 60. i 70. XX w. Pozycję tę zapewniły mu m.in. filmy z repertuaru Akademii Polskiego Filmu – czarno-biały dramat okupacyjny Stanisława Różewicza Świadectwo urodzenia (1961) i barwny dramat społeczny Kazimierza Kutza, z wątkiem miłosnym, Perła w koronie (1971). Ugruntowało ją zaś największe przedsięwzięcie w karierze Lotha – superprodukcja Noce i dnie w reżyserii Jerzego Antczaka (1975: film kinowy, 1977: serial telewizyjny), adaptacja powieści Marii Dąbrowskiej pod tym samym tytułem, nominowana w 1976 roku – w wersji kinowej – do Oscara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego.

Stanisław Loth urodził się 21 stycznia 1929 roku w Pabianicach. W 1954 roku ukończył studia na Wydziale Operatorskim Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej w Łodzi.

Na planie nowelowych, produkowanych także przez Szkołę, Trzech startów Ewy Petelskiej, Czesława Petelskiego i Stanisława Lenartowicza (1955), do których zdjęcia zrobili Zbigniew Czajkowski, Czesław Świrta i Antoni Wójtowicz, Loth pełnił funkcję określoną w napisach czołowych filmu mianem „współpracy operatorskiej″.

W pierwszych latach po studiach jego mistrzem był inny znany autor zdjęć filmowych Bogusław Lambach, z którym jako operator kamery, niekiedy dzieląc się tą funkcją z Mikołajem Sprudinem, współpracował m.in. przy trylogii komediowej Jana Rybkowskiego. Złożyły się na nią filmy: Kapelusz pana Anatola (1957), Pan Anatol szuka miliona (1958) oraz Inspekcja pana Anatola (1959). W czołówkach dwóch innych filmów tego reżysera – Nikodema Dyzmy (1956, zdjęcia: Władysław Forbert) i Ostatniego strzału (1958), ze zdjęciami Lambacha, nazwisko Lotha zostało umieszczone pod hasłem „II operator″.

W tamtym okresie miało miejsce również pierwsze spotkanie na gruncie zawodowym Stanisława Lotha z przyszłym reżyserem Świadectwa urodzenia Stanisławem Różewiczem: Loth był operatorem kamery reżyserowanego przez Różewicza Miejsca na ziemi (1959), do którego zdjęcia zrobił Władysław Forbert.

Jako autor zdjęć do pełnometrażowych, fabularnych filmów kinowych Stanisław Loth zadebiutował barwną baśnią dla dzieci Marysia i krasnoludki (1960) w reżyserii Jerzego Szeskiego i Konrada Paradowskiego. Następnym filmem w dorobku Lotha było Świadectwo urodzenia, w którym trzy składające się na to wybitne dzieło nowele, ukazujące okupację hitlerowską oczyma dzieci, sfotografował zgodnie z bliską Różewiczowi estetyką realizmu i zwięzłą formą opowiadania: w sposób wiernie oddający rzeczywistość materialną i stany emocjonalne kilkuletnich bohaterów, a przy tym oszczędny, stroniący od efektowności.

Do ważnych filmów z lat 60. XX w., ze zdjęciami Lotha, należą: kolejny, tym razem krótkometrażowy i telewizyjny, dramat okupacyjny Stanisława Różewicza Na melinę (1965, prem. 1981), który w PRL czekał szesnaście lat na emisję, dramat psychologiczny tegoż reżysera Samotność we dwoje (1968) oraz barwne i szerokoekranowe Wilcze echa Aleksandra Ścibora-Rylskiego (1968), nazwane przez krytykę polskim westernem.

Lata 70. XX w. Stanisław Loth rozpoczął czarno-białymi zdjęciami i scenariuszem do Twarzy anioła Zbigniewa Chmielewskiego. W filmie tym ponownie spojrzał na okupację hitlerowską (podłódzki obóz koncentracyjny dla dzieci, którego był więźniem) oczyma najmłodszych ofiar wojny, przy czym tym razem użył – z powodzeniem – bardziej ekspresyjnych środków wyrazu niż w Świadectwie urodzenia, nie naruszając wszakże wiarygodności przekazu.

Jeszcze inaczej, głównie w planach bliskich (zbliżeniach), pokazał świat dzieci w barwnym dramacie psychologicznym Janusza Nasfetera Abel twój brat (1970), twórczo wykorzystując w tym celu optykę długoogniskową.

Perła w koronie Kutza to jeden z najważniejszych filmów z okresu zdecydowanego przestawiania się kinematografii polskiej z czerni i bieli na kolor, przypadającego na przełom lat 60. i 70. XX w. W tej opowieści o strajku w kopalni węgla kamiennego na Górnym Śląsku w czasach międzywojennych Loth skontrastował małżeńsko-rodzinną idyllę głównego bohatera – młodego górnika, sfilmowaną w jasnej tonacji, z głęboką czernią ścian węgla w pogrążonym w niemal zupełnej ciemności podziemiu kopalnianym. W ówczesnych warunkach technicznych osiągnięcie na ekranie efektu prawie całkowitej mroczności, w której z czasem rozbłyskiwały już tylko białka oczu górników, było dużym wyzwaniem.

Popisem operatorskim jest też scena, w której górnicy wychodzący – po długim przebywaniu pod ziemią – na powierzchnię doznają chwilowego oślepienia światłem słonecznym.

W Nocach i dniach Loth – dotąd zatrudniany głównie w filmach kameralnych – zmierzył się z wielką ekranową epiką, z panoramą losów rodziny ziemiańskiej (a w tle społeczeństwa polskiego) od powstania styczniowego po wybuch pierwszej wojny światowej. Połączył w spójną całość wizualną sceny rozgrywające się w różnych porach roku i dnia, intymne czy kilkuosobowe, z pełnymi rozmachu scenami masowymi, wreszcie plenerowe, w których bez ckliwości uchwycił melancholijność polskiego pejzażu, z wnętrzowymi, gdzie trafnie odtworzył np. oświetlenie świecowe, gazowe czy naftowe. Z pomocą najbliższych współpracowników na planie – głównie operatorów kamer, a przede wszystkim Grzegorza Kędzierskiego (który, gdy choroba wyłączyła Lotha na pewien czas z pracy, przejął obowiązki autora zdjęć), zapanował nad jednoczesnym fotografowaniem serialu telewizyjnego oraz filmu kinowego.

Wersja kinowa wywierała szczególnie duże wrażenie podczas projekcji z taśmy 70 mm.

Stanisław Loth jest ponadto autorem zdjęć do dziecięcych i młodzieżowych seriali telewizyjnych Stanisława Jędryki, m.in. popularnej Podróży za jeden uśmiech (1971, wersja kinowa – 1972), scenarzystą i reżyserem. Jako reżyser odniósł sukces serialem dla młodych widzów Dziewczyna i chłopak (1977, wersja kinowa – 1980).

Po zrobieniu zdjęć do jeszcze tylko jednego polskiego filmu fabularnego – Trędowatej Jerzego Hoffmana (1977) i jednego dokumentu – Państwa Hańczów Lidii Loth (1978) – na początku lat 80. XX w. wyemigrował na stałe do Stanów Zjednoczonych. Był tam specjalistą ds. kamer Arriflex, konsultował zdjęcia w technice 3D do Szczęk 3 (Jaws 3, USA, 1983) Joego Alvesa, po czym zajął się filmem medycznym. Obecnie jest na emeryturze.

Andrzej Bukowiecki