Akademia polskiego filmu

Jeden z pionierów kinematografii polskiej po drugiej wojnie światowej, podobnie jak jego brat, również autor zdjęć filmowych, Adolf Forbert. Władysław był przede wszystkim operatorem, niekiedy też reżyserem, filmów dokumentalnych. Nieraz nadawał styl dokumentalny zdjęciom w filmach fabularnych, co widać zwłaszcza w dwóch najlepszych z nich – dramatach wojennych Godziny nadziei Jana Rybkowskiego (1955; pozycja ta figuruje w programie Akademii Polskiego Filmu; analiza pracy operatora poniżej) i Wolne miasto Stanisława Różewicza (1958), utrzymanej w konwencji reportażu rekonstrukcji obrony Poczty Gdańskiej w 1939 roku.

Władysław Forbert urodził się 26 maja 1915 roku w Warszawie. Z filmem zetknął się podczas pobytu w latach 1929-1931 w Australii. Po powrocie do kraju pracował w jednym z warszawskich atelier fotofilmowych. W 1934 roku zadebiutował jako autor zdjęć filmowych dokumentem Henryka Bojma Świt, dzień i noc Palestyny. Przed wybuchem wojny zdążył jeszcze zrobić zdjęcia do jednego filmu, też dokumentalnego, pt. Żabotynski (1936), którego realizatorem był Saul Goskind.

Od 1939 roku Władysław Forbert przebywał w Związku Radzieckim. Po wstąpieniu w 1943 roku w szeregi I Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki pracował w Czołówce Filmowej Wojska Polskiego, po czym w Wytwórni Filmowej Wojska Polskiego, gdzie był operatorem głównie Polskiej Kroniki Filmowej, wreszcie w Wytwórni Filmów Dokumentalnych. Podczas wojny był współautorem zdjęć m.in. do dokumentu Aleksandra Forda Przysięgamy ziemi polskiej (ZSRR, 1943), trzech wydań Polski walczącej. Miesięcznika filmowego (1943-1944), wstrząsającego Majdanka – cmentarzyska Europy Forda (1944), pochodzącego również z 1944 roku pierwszego wydania Polskiej Kroniki Filmowej (PKF nr 1/44) oraz dokumentów Jerzego Bossaka Zagłada Berlina (1945) i Bitwa o Kołobrzeg (1945).

W pierwszym dziesięcioleciu powojennym Władysławowi Forbertowi przyszło uczestniczyć z kamerą w realizacji niejednej agitki politycznej (przykłady: Pod sztandarem ZWM, reż. Aleksander Świdwiński, 1946; Pokój zdobędzie świat, reż. Joris Ivens i Jerzy Szelubski [wł. Jerzy Bossak], 1951; Pierwszy Maj w Warszawie 1952, reż. Maksymilian Wrocławski, 1952). Trzeba jednak zaznaczyć, że zdjęcia w dwóch innych spośród tych filmów – Liście górnika Józefa Vogla i Mariana Niewiarowskiego (1949) oraz Julianie Marchlewskim Ludwika Perskiego (1950) – jak również „całokształt prac przy wydaniach Polskiej Kroniki Filmowej″ przyniosły Władysławowi Forbertowi w 1950 roku Nagrodę Państwową III stopnia.

Na pozytywne wyróżnienie zasługują natomiast takie dokumenty, jak: Budujemy Warszawę Stanisława Urbanowicza (1945 – o ogromie wojennych zniszczeń i odbudowie stolicy), Ostatni parteitag w Norymberdze Antoniego Bohdziewicza (1946 – reportaż z procesu zbrodniarzy hitlerowskich) czy Festiwal Chopinowski w Dusznikach Tadeusza Makarczyńskiego (1947).

W tym samym okresie dorobek operatorski Władysława Forberta powiększył się również o wybitne filmy dokumentalne: Suitę warszawską Makarczyńskiego (1946), Ulicę Brzozową Wojciecha Jerzego Hasa i Stanisława Różewicza (1946) oraz Powódź Bossaka i Wacława Kaźmierczaka (1947), nagrodzoną w tym samym roku na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Cannes.

W latach 1956-1969 Władysław Forbert pracował samodzielnie lub w ekipie operatorskiej kilkudziesięciu kolejnych dokumentów, realizowanych w Polsce bądź za granicą. Część z nich sam wyreżyserował, np. Karę cięższą niż karę (1966) – reportaż o dziewczętach odsiadujących wyrok więzienia, nagrodzony zarówno na Ogólnopolskim, jak i Międzynarodowym Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w Krakowie w 1966 roku.

Za zdjęcia do reportażu Heleny Lemańskiej z walczącego Wietnamu pt. Uwaga, uwaga, nadchodzi (1967) Władysław Forbert i Sławomir Sławkowski otrzymali nagrodę na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Telewizyjnych w Pradze w roku 1967.

Wśród dokumentów ze zdjęciami Władysława Forberta jest Krzysztof Penderecki (1968) w reżyserii Krzysztofa Zanussiego, a także pełnometrażowy barwny reportaż Jerzego Bossaka z Syberii pt. 273 dni poniżej zera (1968; w napisach czołowych nazwisko Władysława Forberta figuruje również pod hasłem „współpraca″, w domyśle: realizatorska).

Władysław Forbert zrobił zdjęcia do dziewiętnastu filmów fabularnych (w tym dwóch krótkometrażowych), debiutując socrealistycznymi Pierwszymi dniami Jana Rybkowskiego. Wydźwięk propagandowy miała również Trudna miłość Stanisława Różewicza (1953). Dopiero w Godzinach nadziei Rybkowskiego (1955), epickiej opowieści o życiu zbiorowości w miasteczku na Ziemiach Odzyskanych (film zrealizowano w Łagowie Lubuskim) w ostatnich dniach drugiej wojny światowej, Władysław Forbert mógł wyzwolić kamerę z pęt ideologii i odwołać się do bliskiego zwykłemu życiu neorealizmu włoskiego. Wpływ tego nurtu na zdjęcia w Godzinach nadziei widać zwłaszcza w scenach plenerowych. Wnętrzowe noszą jeszcze ślady estetyki kina międzywojennego (nie zawsze uzasadnione logicznie światło górne, upiększające portrety aktorek), niemniej można je pochwalić za wysmakowanie plastyczne i również w nich można się dopatrzyć neorealistycznej inspiracji, płynącej z Rzymu, miasta otwartego Roberta Rosselliniego.

W filmie Rybkowskiego godny uznania jest ponadto zrównoważony, miarowy rytm obrazów, który nie ulega zakłóceniu nawet wówczas, gdy w dramatycznych sekwencjach ewakuacji mieszkańców Władysław Forbert dynamizuje przedtem raczej statyczną kamerę.

Godziny nadziei, których II operatorem był przyszły wybitny autor zdjęć filmowych Mieczysław Jahoda, przyniosły w 1955 roku Rybkowskiemu, Forbertowi oraz scenarzyście Jerzemu Pomianowskiemu Nagrodę Państwową Zespołową II stopnia.

Spośród pozostałych filmów fabularnych ze zdjęciami Władysława Forberta za szczególnie ważne i interesujące można, obok Wolnego miasta Różewicza, uznać Głos z tamtego świata tego samego reżysera, wcześniejsze Kamienne niebo Ewy i Czesława Petelskich (1959; obydwa obrazy powracały do czasów okupacji hitlerowskiej) oraz Trzy kroki po ziemi Jerzego Hoffmana i Edwarda Skórzewskiego (1965). Reżyserzy i autor zdjęć zawdzięczają temu współczesnemu, nowelowemu dramatowi obyczajowemu Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki II stopnia w 1965 roku.

W 1970 roku Władysław Forbert wyemigrował do Danii. Ostatni film z jego zdjęciami to Den Foerste Kreds Aleksandra Forda (The First Circle; Pierwszy krąg; Dania/Szwecja, 1973; adaptacja powieści Aleksandra Sołżenicyna).

Władysław Forbert został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1952) i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1959). Zmarł w Kopenhadze 7 lutego 2001 roku.

Andrzej Bukowiecki