Andrzej Barański
Andrzej Barański, „Nad rzeką, której nie ma", fot. Roman Sumik, źródło: Fototeka FN
http://fototeka.fn.org.pl/
Reżyser filmowy, teatralny i telewizyjny, scenarzysta. Urodził się 2 kwietnia 1941 roku w Pińczowie. Przed podjęciem nauki w szkole filmowej studiował na Politechnice Śląskiej w Gliwicach. Absolwent Wydziału Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi (1973). Jeszcze podczas studiów politechnicznych działał w teatrach studenckich, współpracował m.in. ze Studenckim Teatrem Poezji „Step”, nad którym opiekę sprawował Tadeusz Różewicz. Notabene, życiu codziennemu awangardowego teatrzyku studenckiego poświęcił pełnometrażowy debiut fabularny Wolne chwile (1977).
Zadebiutował średniometrażowym filmem telewizyjnym W domu (1975), uhonorowanym m.in. Złotym Ekranem oraz nagrodą za debiut w Gdańsku wnikliwym studium małżeństwa mieszkającego na prowincji, dla którego jedynym sensem życia stają się wieści nadchodzące od syna studiującego w mieście. Na prowincji rozgrywa się większość filmów Barańskiego: dwa zainspirowane książkami Waldemara Siemińskiego – osadzony w czasach stalinowskich Niech cię odleci mara (1982; Syrenka Warszawska) oraz przejmujący portret tytułowej 60-letniej Kobiety z prowincji (1984; Syrenka Warszawska oraz nagrody w Berlinie i Gdańsku), Kramarz (1990), ekranizacja pamiętnikarskiej prozy Edwarda Kozieła, Nad rzeką, której nie ma (1991; nagrody w Gdyni i Tarnowie) – pełna poezji i nostalgii adaptacja znanego opowiadania Stanisława Czycza, czy Księstwo (2011), zainspirowane literaturą Zdzisława Masternaka. Na szczególną uwagę zasługują ponadto: zrealizowane z dużym rozmachem inscenizacyjnym, wycyzelowane plastycznie, rozgrywające się w czarownym Kazimierzu Dolnym Dwa księżyce (1993; Syrenka Warszawska, Złota Taśma), adaptacja prozy Marii Kuncewiczowej, oraz stojące jakby na drugim biegunie estetycznym, ascetyczne, ale przepełnione emocjami Parę osób, mały czas (2005; nagrody w Karlowych Warach i Gdyni), subtelna historia przyjaźni i współpracy genialnego poety Mirona Białoszewskiego i jego niewidomej sekretarki Jadwigi Stańczakowej, autorki Dziennika we dwoje, pierwowzoru literackiego filmu.
Andrzej Barański to chyba najwszechstronniejszy z naszych reżyserów, równolegle bowiem z realizacją filmów fabularnych uprawia – z nie mniejszym powodzeniem – kino dokumentalne, oświatowe oraz animowane. Filmy dokumentalne poświęca najczęściej sztuce (Strumiłło, 1077; Drugi dom, 1978; Śladami Tadeusza Makowskiego, 1981; Iluzja w sztuce, 1983; Przemijanie, 1985), zaś w animacjach – rysunkowych i kombinowanych, będących często kolażem fotografii i filmowych materiałów archiwalnych – dominuje tematyka pacyfistyczna (Konstrukcja, 1980; Historia żołnierza, 1982; Armata, 1984); godne uwagi są również animacje, w których wykorzystał plastykę Edwarda Dwurnika – Warzywniak, 360 st. (2006) i Oaza (2009).
Laureat m.in. Odznaki za Zasługi dla Miasta Łodzi, przyznanej przez Radę Miejską za dokonania filmowe (1998), nagrody za całokształt twórczości na VII Festiwalu Filmowym „Vitae Valor” w Tarnowie (2007), odznaczony Srebrnym Medalem Zasłużony Kulturze – Gloria Artis (2011).
Jerzy Armata
Bibliografia
Książki:
Autorzy kina polskiego, red.Grażyna Stachówna, Joanna Wojnicka, Kraków 2004.
Jagielski S., Morstin-Popławska A., Ciało i seksualność w kinie polskim, Kraków 2009.
Marecki P., Barański A., Barański: przewodnik „Krytyki Politycznej”, Warszawa 2009.
Stachówna G., Wojnicka J., Autorzy kina polskiego, Kraków 2004.
Artykuły:
Maciejewski Ł., Nad rzeką, której nie ma, „Dekada Literacka” 2005, nr 2, s. 98-101.
Maciejewski Ł., Bohema idzie do szewca, „Dziennik. Polska Europa. Świat - Kultura” 2007, 04.27, s. 77.
Iskierko A., Andrzej Barański, „Ekran” 1979, nr 13, s. 6-7.
Ochalski A., Za duża skrzynka, „Ekran” 1979, nr 51, s. 20-21.
Winiarczyk M., Pożegnanie z małym miasteczkiem, „Ekran” 1983, nr 31, s. 16-17.
Brzostowiecka M., Miłość niewinnej grzesznicy, „Ekran” 1988, nr 46, s. 6-7.
Brzostowiecka M., Kramarz, „Ekran” 1990, nr 21, s. 12-13.
Lenar A., Parę osób, mały czas, „Film & TV Kamera” 2005, nr 3, s. 44-46.
Kołodyński A., Okiem Guliwera, „Film” 1980, nr 2, s. 10-11.
Sobolewski T., Kamyk na dłoni, „Film” 1980, nr 12, s.10-11.
Lewandowski J., Spokojne kino Barańskiego, „Film” 1983, nr 44, s. 14-16.
Karbowiak M., Dziesięć pierwszych lat, „Film” 1984, nr 20, s. 14-15.
Barański A., Moje kino. Andrzej Barański, „Film” 1985, nr 29, s. 10-11.
Janicka B., Kiedy znów będę młody, „Film” 1991, nr 8, s. 10.
Kołodyński A., Teatr pana Barańskiego, „Film” 1996, nr 9, s. 72.
Sańczuk A., Żyjąc Mironem, „Film” 2005, nr 11, s. 62-65.
Żurawiecki B., Historia przyjaźni Jadwigi Stańczakowej z Mironem Białoszewskim, „Film” 2007, nr 4, s. 72-73.
Maciejewski Ł., Nowy kanon polskiego kina, „Film” 2010, nr 5, s. 57-63.
Maciejewski Ł., Płynąć pod prąd, czyli do źródeł, „Film” 2012, nr 5, s. 62-65.
Brzostowiecka M., Niech Cię odleci mara, „Filmowy serwis prasowy” 1982, nr 17, s. 2-4.
Maciejewski Ł. Ziemia jest grzeszną pieśnią. O ‘Tabu’ Andrzeja Barańskiego, „Image” 2008, Vol. VI, nr 11-12, s. 115-121.
Eberhardt K., Konkuruje z kinem czy je uzupełnia, „Kino” 1976, nr 3, s. 18-24.
Jackiewicz A., Temat sztuki w polskich filmach, „Kino” 1980, nr 8, s. 4-5.
Sobolewski T., Ludzie prości nie mają historii, „Kino” 1983, nr 8, s. 9-12.
Sobolewski T., Szczęśliwa kobieta z prowincji, „Kino” 1985, nr 8, s. 7-12.
Sobolewski T., Realizm Andrzeja Barańskiego, „Kino” 1992, nr 11, s. 12-15.
Kołodyński A., Prostaczek pozuje do fotografii, „Kino” 1993, nr 4, s. 28-29.
Sobolewska A., Ballada o pięknym dniu, „Kino” 1994, nr 1, s. 40-42.
Sobolewski T., Ślepy Michał, „Kino” 1994, nr 1, s. 42-43.
Sobolewski T., Mężczyzna jak dziecko, „Kino” 1997, nr 1, s. 32-33.
Maniewski M., Zatrzymać się w ciszy, „Kino” 2001, nr 10, s. 20-22.
Jagielski S., Osobność Andrzeja Barańskiego, „Kino” 2007, nr 4, s. 20-23.
Sobolewski T., Swoimi słowami. Parę osób, mały czas, „Kino” 2007, nr 4, s. 98.
Marecki P., Zdjęcia najgorsze. O filmie „Fotografia jest sztuką trudną” Andrzeja Barańskiego, „Kwartalnik Filmowy” 2006, nr 54-55, s. 237-244.
Jagielski S., Być w świecie, którego już nie ma. Kino Andrzeja Barańskiego, „Kwartalnik Filmowy” 2007, nr 59, s. 174-193.
Jagielski S., Forma obcości. O stylu filmów Andrzeja Barańskiego, „Kwartalnik Filmowy” 2008, nr 64, s. 167-184.
Szymkiewicz K. Księstwo. Adaptacje filmowe prozy Zbigniewa Masternaka, „Nestor. Czasopismo artystyczne” 2010, nr 4, s. 66-69.
Kurpiewski L., Miasteczko Warszawa, „Newsweek Polska” 2007, nr 17, s. 118-120.
Kurpiewski L., Widzę kino inaczej niż inni, Newsweek Polska” 2009, nr 37, s. 92-94.
Sobolewski T., Poeta pierwszego kontaktu, „Polityka” 2007, nr 17-18, s. 88-90.
Wywiady:
Fuzowski M., Fenomen Białoszewskiego, „Dziennik. Polska Europa. Świat” 25.4.2007, nr 97, s. 26.
Maciejewski Ł., Para zwyczajnych niezwyczajnych, Dziennik. Polska Europa. Świat - Kultura” 4.27.2007, s. 76.
Sobolewski T., Pińczów, miasteczko jakby z mastera, „Film” 1978, nr 42, s. 14-15.
Karbowiak M., O Andzi jak o Einsteinie, „Film” 1985, nr 43, s. 18-19.
Kurpiewski L., Bez tezy, „Film” 1986, nr 27, s. 10-11.
Bukowiecki A., Sens czerni i bieli, „FilmPro” 2010, nr 4, s. 41-47.
Urbanik P., Rozmowa z Andrzejem Barańskim, „Gazeta Wyborcza” 27.4.2007, nr 99, s. 18.
Bielas K., Cichością krzyknąłem, „Gazeta Wyborcza – Duży Format” 2005, nr 44, s. 9-11.
Masternak Z., Czekając na Księstwo, „Ha!Art” 2010, nr 32, s. 64-70.
Kłoda U., Andrzej Barański, „Kalejdoskop” 1990, nr 11, 36-37.
Kuźmicki M., Łódź filmową noszę w sobie…, „Kalejdoskop” 1999, nr 1, s. 29-31.
Grzela R., Cerata w niebieskie kwiaty, „Kino” 1998, nr 11, s. 32-35.
Śmiałowski P., Po co ten sekretariacki?! Po co te telefony?!, „Kino” 2006, nr 2, s. 48-50.
Czerkawski P., Osobny Wszechświat – Prowincja, „Kino” 2012, nr 5, s. 26-28.
Marecki P., Robotniczy Proust, „Krytyka polityczna” 2009, nr 16-17, s. 455-459.
Marecki P., Małomiasteczkowe braterstwo, „Lampa” 2008, nr 4, s. 36-39.
Marecki P., Kramarz i książki, „Lampa” 2009, nr 7-8, s. 76-79.
Maciejewski Ł., Kształt bardzo chropowaty, „Magazyn Filmowy SFP” 2011, nr 15, s. 10-15.
