Akademia polskiego filmu

Reżyser filmowy, scenarzysta, pedagog, prozaik. Urodził się 15 sierpnia 1920 roku w Warszawie – zmarł 1 kwietnia 1998 roku w Warszawie. Absolwent Wydziału Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej w Łodzi (1950; dyplom w 1951). W latach 1950-1956 pracował w łódzkiej Wytwórni Filmów Oświatowych, gdzie realizował krótkie filmy instruktażowe i dokumentalne. Od 1956 roku prowadził zajęcia w łódzkiej szkole filmowej. Zajmował się także pisaniem nowel i scenariuszy filmowych, słuchowisk radiowych, na łamach prasy kulturalnej publikował rysunki i opowiadania. Jest autorem powieści Łowcy kangurów.

W 1958 roku zadebiutował pełnometrażowym filmem fabularnym Małe dramaty, złożonym z dwóch przejmujących opowieści (Karuzela, Upadek milionera), obalających mit dzieciństwa jako najszczęśliwszego okresu w życiu człowieka. Dziecięce dramaty – jego zdaniem – mocno zapadają w pamięć i szczególnie odciskają się na dalszym życiu. Problematykę dziecięcą kontynuował również w dwunowelowych Kolorowych pończochach (1960; nagroda w Wenecji), subtelnym studium psychologicznym dwóch dziewczynek, ich codziennych problemów, nadziei i niepowodzeń, oraz Moim starym (1962), gdzie analizował skomplikowane relacje ojca i syna, niemogących znaleźć wspólnego języka.

Zbrodniarzem i panną (1963), pełnym suspensu kryminałem osnutym wokół śledztwa prowadzonego w sprawie morderstwa dokonanego na tle rabunkowym, zapoczątkował serię filmów dla widza dorosłego. Ranny w lesie (1963), ekranizacja powieści Witolda Zalewskiego, i Weekend z dziewczyną (1968), adaptacja opowiadania Edmunda Niziurskiego, to pełne trafnych obserwacji psychologicznych historie rozgrywające się podczas niemieckiej okupacji, ujęte w formułę partyzanckiej ballady. Na uwagę zasługują jednak przede wszystkim: Niekochana (1965; nagroda w San Sebastian), swobodnie oparta na znakomitym opowiadaniu Adolfa Rudnickiego melodramatyczna historia namiętnego uczucia młodej Żydówki do polskiego studenta, rozgrywająca się nocą z 31 sierpnia na 1 września 1939 roku, oraz Długa noc (1967; premiera dopiero w 1989), zainspirowany powieścią Wiesława Rogowskiego Noc przejmujący obraz małego miasteczka roku 1943, gdzieś we wschodniej Polsce, w którym jeden z jego mieszkańców ukrywa mężczyznę pochodzenia żydowskiego. Strach, poczucie zagrożenia czy wreszcie chęć zysku obnażają w niektórych sąsiadach cechy charakteru, które w warunkach normalnych zapewne by się nie ujawniły.

W 1970 roku dramatem Abel, twój brat (nagrody w Poznaniu, Łagowie, Moskwie, Teheranie), historią 12-letniego chłopca, który nie potrafi dostosować się do cwaniactwa i szpanerstwa rządzącej klasą paczki, powrócił udanie do tematyki dziecięcej. Kontynuował ją w nie mniej interesujących filmach: Ten okrutny, nikczemny chłopak (1972; nagrody w Łagowie, Moskwie), Motyle (1972; nagrody w Łagowie, Poznaniu, Teheranie, Belgradzie), Nie będę cię kochać (1975; nagrody w Gdańsku, Gijon), Królowa pszczół (1977; nagrody w Poznaniu), udowadniając, że jest wybitnym znawcą dziecięcej psychiki, a także znakomitym scenarzystą i reżyserem.

Jerzy Armata