Akademia polskiego filmu

Reżyser filmowy, teatralny i telewizyjny, scenarzysta, aktor, producent. Urodził się 19 września 1947 roku w Warszawie. Syn Tadeusza Zaorskiego, w latach 1957-1970 wiceministra kultury i sztuki, brat aktora Andrzeja Zaorskiego. Absolwent Wydziału Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi (1971). Jeszcze podczas studiów był asystentem reżysera Janusza Morgensterna przy realizacji serialu telewizyjnego Kolumbowie (1970).

Zadebiutował krótką, pełną czarnego humoru opowiastką fabularną Na dobranoc (1970). Pierwszy pełnometrażowy film kinowy Uciec jak najbliżej – utrzymana w konwencji kina drogi historia chłopaka usiłującego przewartościować dotychczasowe życie – zrealizował dwa lata później. Komediowy Awans (1974), udana ekranizacja popularnej książki Edwarda Redlińskiego o przemianach obyczajowych i cywilizacyjnych polskiej wsi, przyniósł mu Nagrodę Główną w Gdańsku (1975), a adaptacja dramatu Stanisława Grochowiaka – Partita na instrument drewniany (1975) – Sławomirowi Idziakowi nagrodę za zdjęcia na następnym Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych (1976). Kolejne filmy – Pokój z widokiem na morze (1977; Srebrny Lampart i wyróżnienie FIPRESCI w Locarno), poświęcony konfrontacji zawodowej dwóch psychiatrów odmiennie traktujących zakres ingerencji w ludzką wolność  i osobowość, oraz Dziecinne pytania (1981), traktujące o różnych postawach życiowych młodych ludzi, zbliżają Zaorskiego do kina moralnego niepokoju.

Wielkie uznanie przyniosła mu, kończona potajemnie w czasie stanu wojennego, Matka Królów (1982; lawina nagród w Gdyni, ze Złotymi Lwami na czele, 1987; Złota Kaczka, 1988; Złoty Ekran, 1988; Srebrny Niedźwiedź w Berlinie, 1988), ekranizacja powieści Kazimierza Brandysa, poświęconej dramatycznym losom Łucji Król, samotnej kobiety wychowującej czterech synów, a w tle równie dramatyczne losy kraju lat 1933-1956, odciskające swe tragiczne piętno na każdym z nich. Utrzymany w konwencji sensacyjnej Baryton (1984), który przyniósł Zaorskiemu w Gdańsku Nagrodę Główną, Feliksowi Falkowi – laur za scenariusz, a Witoldowi Adamkowi – za zdjęcia, potwierdził, że reżyser znakomicie czuje się w różnych gatunkach filmowych, czego dał dowód kolejnymi udanymi realizacjami: adaptacją głośnej książki Stanisława Dygata Jezioro Bodeńskie (1985; Grand Prix w Locarno) czy efektownym Piłkarskim pokerem (1988), czyli – jak określa to sam reżyser – rzeczą o sprostytuowaniu się sportu.

Matką Królów pokazał Zaorski, że dobrze czuje się w opowieściach zrealizowanych z dużym rozmachem inscenizacyjnym, rozgrywających się w długich przedziałach czasowych. Podobnie jest w Pannach i wdowach (1991), epickiej opowieści o stu latach polskiej historii z punktu widzenia kobiet, która zaczyna się powstaniem styczniowym, a kończy współcześnie, czy w Syberiadzie polskiej (2012), ekranizacji powieści Zbigniewa Domino, poświęconej Polakom deportowanym przez NKWD na Syberię w 1940 roku.

Janusz Zaorski w latach 1987-1989 był członkiem Komitetu Kinematografii. W roku 1987 został wybrany przewodniczącym Polskiej Federacji Dyskusyjnych Klubów Filmowych, a w 1988 został kierownikiem artystycznym Zespołu Filmowego „Dom”. W latach 1991-1993 pełnił funkcję Prezesa Komitetu ds. Radia i Telewizji, a w latach 1994-1995 był przewodniczącym Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. Odznaczony Złotym Medalem Zasłużony Kulturze – Gloria Artis (2011).

Jerzy Armata