Akademia polskiego filmu

Pisarz, scenarzysta, krytyk literacki. W latach 1968-1984 – w związku z objęciem cenzuralnym zapisem jego nazwiska – publikował na łamach „Twórczości” przeglądy prasy, kroniki kulturalne i felietony (Kroniki Dedala) pod pseudonimem Dedal.

Urodził się 29 listopada 1928 roku w Krakowie – zmarł 29 czerwca 1985 roku w Warszawie. Absolwent Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego (1954). Jako krytyk zadebiutował podczas studiów, w 1950 roku. Pisywał do „Życia Literackiego”, „Nowej Kultury”, „Przeglądu Kulturalnego”, „Tygodnika Powszechnego”. Autor kilkunastu zbiorów krytycznych (m.in. Listopadowy wieczór, 1971; Podróż na najdalszy Zachód, 1982), tomów opowiadań (m.in. Oskarżony, 1959; Pseudonimy, 1964) i powieści (Dziecko przez ptaka przyniesione, 1968; Grenadier-król, 1972). W latach 1967-1968 był kierownikiem literackim warszawskiego Teatru Dramatycznego, a w latach 1981-1982 – Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie.

W 1966 roku Wojciech Jerzy Has przeniósł na ekran jego opowiadanie Szyfry. Pierwowzorem literackim tej przejmującej historii było wcześniejsze opowiadanie Kijowskiego. Oto po dwudziestu latach życia na emigracji jej bohater decyduje się – pod wpływem listu napisanego przez syna – powrócić do ojczyzny. Nie potrafi jednak znaleźć wspólnego języka z tymi, co zostali.

Kolejną pracą Kijowskiego dla kinematografii było przystosowanie do jej wymogów narodowego dramatu Stanisława Wyspiańskiego Wesele, które pragnął przenieść na ekran Andrzej Wajda. Pisarz, zachowując wierność oryginałowi, a jednocześnie ufając wizualności sztuki filmowej, w której przecież obrazowi w dużej mierze można powierzyć prowadzenie funkcji narracyjnych, poważnie zredukował dialog oraz liczbę scen plenerowych. Reszty dopełniła błyskotliwa realizacja, przełamująca teatralność dramatu mimo zachowania oryginalnych, wierszowanych dialogów, a także wiele znakomitych kreacji aktorskich oraz rzadkiej urody zdjęcia Witolda Sobocińskiego. Na Lubuskim Lecie Filmowym w Łagowie w 1973 roku film Wajdy został uhonorowany Złotym Gronem, a Andrzej Kijowski otrzymał nagrodę za scenariusz (Wesele nagrodzono także za najlepszą scenografię i zdjęcia).

Siedem lat później Wajda sięgnął po opowiadanie Kijowskiego Dyrygent, przenosząc je na ekran według scenariusza samego pisarza. Bohaterka filmu, młoda polska skrzypaczka przebywająca w Stanach Zjednoczonych na stypendium, spotyka dyrygenta światowej sławy, który kiedyś kochał się w... jej matce. Teraz maestro zamierza odwiedzić stare kąty. Przyjeżdża do miasteczka swego urodzenia. Tu wraz z miejscową orkiestrą – którą na co dzień prowadzi mąż skrzypaczki – zamierza wykonać V Symfonię Beethovena…

Andrzej Kijowski jest także współautorem scenariusza Pasji (1977) Stanisława Różewicza, który napisał wspólnie z Edwardem Żebrowskim, frapującej opowieści  o Edwardzie Dembowskim, rewolucjoniście i działaczu niepodległościowym z zaboru austriackiego, rozgrywającej się na tle tragicznych wypadków tzw. rewolucji krakowskiej 1846 roku i okresu bezpośrednio ją poprzedzającego, uhonorowanej  Grand Prix na 5. edycji Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku (1978).

W 1981 roku Krzysztof Zanussi zrealizował – w koprodukcji włosko-brytyjskiej  – Z dalekiego kraju. Papież Jan Paweł II, fabularną rekonstrukcję losów Karola Wojtyły we wczesnych latach jego życia –  od dzieciństwa poprzez drogę do kapłaństwa aż do chwili wyboru na papieża. Jego biografia stała się pretekstem do naszkicowania epickiej panoramy dziejów narodu od lat dwudziestych do osiemdziesiątych ubiegłego stulecia. Scenariusz napisali Andrzej Kijowski i Jan Józef Szczepański. W 1988 roku Wiesław Saniewski nakręcił dramat psychologiczny Dotknięci, będący ekranizacją opowiadania Kijowskiego – Oskarżony.

W 1993 roku Artur Janicki, a trzy lata później Maciej Nowicki nakręcili telewizyjne filmy dokumentalne poświęcone pisarzowi, oba noszą tytuł Andrzej Kijowski.

Jerzy Armata