Akademia polskiego filmu

Znakomity poeta, dramaturg i prozaik, brat Stanisława Różewicza, współscenarzysta wielu jego filmów.

Urodził się 9 października 1921 roku w Radomsku – zmarł 24 kwietnia 2014 we Wrocławiu. Studiował historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Jako poeta debiutował w 1938 roku. Jest autorem kilku zbiorów opowiadań, m.in. Opadły liście z drzew (1955), Wycieczka do muzeum (1966), ponad trzydziestu tomów poezji, m.in. Echa leśne (1944), Niepokój (1947), Srebrny kłos (1955), Formy (1958), Rozmowa z księciem (1960), Duszyczka (1977), Zawsze fragment (1996), Kup kota w worku (2008), To i owo (2012), oraz kilkunastu dramatów, m.in. Kartoteka (1960), Stara kobieta wysiaduje (1969), Na czworakach (1972), Białe małżeństwo (1975), Do piachu (1979), Kartoteka rozrzucona (1997). Laureat wielu prestiżowych nagród, m.in. Nike 2000 za książkę Matka odchodzi, oraz kilku doktoratów honoris causa, m.in. Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi (2010).    

Kino fascynowało braci Różewiczów od dziecka, zarówno Tadeusza, Stanisława, jak i najstarszego Janusza (poeta, podporucznik Armii Krajowej, zginął 7 listopada 1944 roku). Edukację filmową pobierali w Kinemie. „Kinema było jedynym kinem w Radomsku. Właścicielem była Ochotnicza Straż Ogniowa. Bilet normalny kosztował 50 groszy, na poranki 25. Na balkonie mieściły się loże – starosty i komisarza policji. (...) Godzinę przed otwarciem kasy krążyłem już przed Kinemą. (...) Wreszcie nadchodziła ciemnowłosa kasjerka z teczką, w której przyniosła bilety. Była piękna. Z jej nadejściem zbliżała się chwila, kiedy otworzą się drzwi Kinemy, znajdę się na widowni i z ekranu spłynie na mnie świat niezwykłych obrazów i emocji ” – wspomina Stanisław na łamach książki Było, minęło... W kuchni i na salonach X Muzy, przygotowanej przez Pawła Różewicza, syna artysty (zdobią ją rysunki jego autorstwa). Kinu ich młodości poświęcił Różewicz nostalgiczną impresję dokumentalną Kinema (1999). Pięć lat wcześniej zrealizował – według scenariusza napisanego wspólnie z Tadeuszem –   przejmujący dokument Nasz starszy brat (2004).

Dużo miejsca w Było, minęło... poświęca Różewicz najbliższym przyjaciołom, a zarazem współpracownikom: bratu Tadeuszowi, Kornelowi Filipowiczowi i Janowi Józefowi Szczepańskiemu, z którymi często pisał scenariusze. Założyli nawet – 1 kwietnia 1958 roku – „nieformalną” spółkę „Miczura-Film”, przyjmując nazwę od imienia ulubionej kotki Kornela.

Ich pierwszym wspólnym filmem były Trzy kobiety (1956), ekranizacja opowiadania Filipowicza Trzy kobiety z obozu. Trzy ocalałe więźniarki obozu koncentracyjnego – Helena, Maria i Celina – postanawiają po wyzwoleniu zamieszkać razem w małym miasteczku na Ziemiach Zachodnich. Ale kobieca wspólnota szybko się sypie – Maria wyjeżdża do rodziny do Krakowa, Celina poznaje Władka... Subtelne studium samotności kobiet okaleczonych przez wojnę, którym trudno odnaleźć się w nowej, pokojowej rzeczywistości.

Film następny – Miejsce na ziemi (1959) – to z kolei opowieść o zbuntowanym chłopcu, który po śmierci matki i pobycie w zakładzie poprawczym nie może sobie znaleźć miejsca w otaczającej rzeczywistości. Kolejny film – Świadectwo urodzenia (1961) – uhonorowany laurami w Cannes i Wenecji, składał się z trzech nowel, w których rzeczywistość okupacyjną pokazał reżyser oczyma małych bohaterów: w pierwszej – Na drodze – zagubiony w wojennej zawierusze chłopczyk został przygarnięty przez żołnierza z rozbitego oddziału, w drugiej – List z obozu – synowie opiekujący się butami po znajdującym się w obozie jenieckim ojcu bez wahania oddali je potrzebującemu uciekinierowi , w trzeciej – Kropla krwi – w ukrywającej się w sierocińcu żydowskiej dziewczynce Niemcy odkryli typowo aryjskie cechy.

Z pozostałych wspólnych prac braci Różewiczów na szczególną uwagę zasługują: Samotność we dwoje (1968), ekranizacja przejmującego opowiadania Karola Ludwika Konińskiego Straszny czwartek w domu pastora, o ogromnej traumie, jaką przeżywa tytułowy bohater po śmiertelnym wypadku dziecka, oraz Drzwi w murze (1973), historia pisarza, niemego świadka dramatu, któremu nie potrafi zapobiec, choć rozgrywa się tuż obok.

W 1975 roku Stanisław Różewicz przeniósł na ekran – według swojego scenariusza – wczesne opowiadanie Tadeusza Opadły liście z drzew, a w 1992 roku Magdalena Łazarkiewicz – według scenariusza napisanego wspólnie z Janem Różewiczem – dramat Białe małżeństwo.  

W 2000 Andrzej Sapija zrealizował dokument zatytułowany Tadeusz Różewicz, w 2003 – Różewicz w teatrze, w 2006 – Różewicz we fragmentach…, a w 2010 –  Poeta emeritus.

Jerzy Armata