Akademia polskiego filmu

„Tego zawodu nie da się zdefiniować. Nie intelekt jest gwarancją powodzenia w aktorstwie. Często, przeciwnie, on przeszkadza. To zawód pełen sprzeczności. Czyż nie jest to rzecz tajemnicza, że publiczność na widok jednego aktora milknie, a nie zauważa wejścia innego” – stwierdził na łamach „Dziennika Bałtyckiego” (1993). Siedemnaście lat później w „Tygodniku Powszechnym” (2010) dodał: „Bardzo proszę, mogę być «perfekcjonistą», «konserwatystą» albo «liberałem». Co kto woli. O wiele ważniejsze jest poczucie sensu tego, co robię”.

Urodził się 25 kwietnia 1946 roku w Heilbronn w Niemczech. Jest absolwentem Wydziału Aktorskiego Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie (1968). Po studiach związał się ze stołecznym teatrem Ateneum (1968-1980), a następnie przeprowadził się do Francji, gdzie został aktorem Comédie- Française. Od 2011 roku pełni funkcję dyrektora warszawskiego Teatru Polskiego.

Po raz pierwszy pojawił się na ekranie w uczniowskim epizodzie w Beacie (1964) Anny Sokołowskiej, zaś pierwszą główną rolę, która przyniosła mu dość dużą popularność, zagrał w Albumie polskim (1970) Jana Rybkowskiego. Cztery lata później Andrzej Wajda obsadził go w roli Maksa Bauma w Ziemi obiecanej (1974), efektownej ekranizacji powieści – uznawanej za mało efektowną – Władysława Reymonta, opisującej dzieje trzech przyjaciół, którzy w XIX-wiecznej Łodzi zdobywają fortunę. „Z trzech bohaterów jeden jest Polakiem (Daniel Olbrychski), drugi – Niemcem (Andrzej Seweryn), trzeci – Żydem (Wojciech Pszoniak). Te różnice pochodzenia nie dzielą ich. Razem zakładają fabrykę. Łączy ich wspólny interes, wspólne poczucie przynależności klasowej" – stwierdza reżyser. Od tej pory o tym tercecie aktorskim zaczęto mówić: „trzech muszkieterów polskiego kina”.

Ziemia obiecana była dla Seweryna początkiem współpracy z Wajdą. W jego filmach zagrał kilka znakomitych ról, m.in.: kolegę redakcyjnego głównego bohatera, jednocześnie kochanka jego żony, w Bez znieczulenia (1978), Wirskiego, kapitana milicji, w Człowieku z żelaza (1981), Bourdona w Dantonie (1982), Sędziego w Panu Tadeuszu (1999) czy Rejenta Milczka w ekranizacji Fredrowskiej Zemsty (2002). Prawdziwą kreację – młodego, ambitnego, prowincjonalnego dyrygenta – stworzył w Dyrygencie (1979). Oto młoda polska skrzypaczka, przebywająca w Stanach Zjednoczonych na stypendium, spotyka dyrygenta światowej sławy, który kiedyś kochał się w... jej matce. Teraz maestro zamierza odwiedzić stare kąty. Przyjeżdża do miasteczka swego urodzenia. Tu wraz z miejscową orkiestrą – którą na co dzień prowadzi mąż skrzypaczki – zamierza wykonać V Symfonię Beethovena. Ta rola przyniosła aktorowi Srebrnego Niedźwiedzia na festiwalu berlińskim (1980).

Maks z Ziemi obiecanej otworzył w dorobku Seweryna poczet niezwykle interesujących ról w filmach będących adaptacjami popularnych powieści. Oto najlepsze: Anzelm Ostrzeński w Nocach i dniach (1975) Jerzego Antczaka, Zenon Ziembiewicz w Granicy (1977) Jana Rybkowskiego, Marek w – niestety, nieukończonym – Na srebrnym globie (1987) Andrzeja Żuławskiego, książę Jeremi Michał Wiśniowiecki w Ogniem i mieczem (1999) Jerzego Hoffmana. Warto również zwrócić uwagę na podwójną rolę – prymasa Stefana Wyszyńskiego oraz jego sobowtóra – w filmie Teresy Kotlarczyk Prymas. Trzy lata z tysiąca (2000).

W dorobku Seweryna znajduje się również wiele udanych ról współczesnych, ta w Dyrygencie była najwybitniejsza, ale także godne zauważenia są: Marka w Kung-fu (1979) Janusza Kijowskiego, znanego pisarza Adama Warczewskiego, na którego donosi kobieta, będąca obiektem jego szczerych uczuć, w Różyczce (2010) Jana Kidawy-Błońskiego czy cyniczny prezes w Uwikłaniu (2011) Jacka Bromskiego, swobodnej adaptacji popularnej powieści kryminalnej Zygmunta Miłoszewskiego.

W 2006 roku aktor stanął po obu stronach kamery, debiutując jako reżyser filmem Kto nigdy nie żył…, podejmującym trudny temat moralnych dylematów, przed którymi stanął młody ksiądz, gdy się dowiedział, że jest nosicielem wirusa HIV, w którym to filmie wcielił się w drugoplanową rolę ordynatora.

W roku 2012 aktor otrzymał – obok Daniela Olbrychskiego i Wojciecha Pszoniaka – nagrodę za całokształt dokonań dla polskiej kinematografii, ze szczególnym uwzględnieniem wybitnej kreacji w Ziemi obiecanej, na 26. edycji Tarnowskiej Nagrody Filmowej.

Jerzy Armata