Akademia polskiego filmu

Zrealizował kilkanaście filmów dokumentalnych i fabularnych, zagrał w ponad stu filmach oraz serialach telewizyjnych. Jego nazwisko kojarzone jest – przede wszystkim – z twórczością Grzegorza Królikiewicza. To on odkrył Trzeciaka dla kina i w jego filmach aktor stworzył swe najlepsze kreacje.

Urodził się 1 października 1942 roku w Wieniawce k. Trembowli. Absolwent Wydziału Aktorskiego Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej i Filmowej w Łodzi (1965). Po ukończeniu studiów został aktorem łódzkiego Teatru Nowego (1965-1974), a następnie występował w teatrach stołecznych: Narodowym (1974-1975) oraz Polskim (1976-1978).

Po zagraniu kilkunastu epizodów oraz ról drugoplanowych Grzegorz Królikiewicz powierzył mu główną rolę w swym debiucie pełnometrażowym Na wylot (1972), przejmującej opowieści rekonstruującej zbrodnię popełnioną w latach trzydziestych przez zdesperowane trudami życia codziennego małżeństwo Maliszów. To film o okrutnej zbrodni, ale i o miłości. Przed sądem – podczas procesu – walczą o życie: on o jej, ona o jego. W Marię Malisz wcieliła się „naturszczyca” Anna Nieborowska, w Jana, jej męża – aktor Franciszek Trzeciak. Ta amatorsko-zawodowa para okazała się duetem wręcz idealnym. Film przyniósł Królikiewiczowi – Nagrodę Josefa von Sternberga (1973), Trzeciakowi – Nagrodę im. Zbyszka Cybulskiego (1974) oraz laur za najlepszą pierwszoplanową rolę męską na Lubuskim Lecie Filmowym w Łagowie (1973).

Niezwykle interesujące role zagrał Trzeciak w kolejnych filmach Królikiewicza: Franka, cwaniaka i oszusta, który marzy o innym życiu, ale nie może znaleźć swego w nim miejsca, w Wiecznych pretensjach (1974) oraz Michała Topornego, chłopskiego syna, który pnąc się po kolejnych szczeblach kariery, coraz bardziej odrywa się od swojego środowiska, w Tańczącym jastrzębiu (1977), ekranizacji znanej powieści Juliana Kawalca. W późniejszych filmach Królikiewicza – Przypadek Pekosińskiego (1993) i Drzewa (1995) – aktor był obsadzany w mniejszych rolach, ale ze wspólnego dorobku obu artystów należy wymienić jeszcze znakomite spektakle telewizyjne: Toporny (1974) i Faust (1976), w których Trzeciak stworzył ciekawe kreacje.   

Spośród pozostałych dokonań aktorskich Trzeciaka na szczególną uwagę zasługuje niewielka, ale jakże ważna rola partyjnego dygnitarza Badeckiego w Człowieku z żelaza (1981) Andrzeja Wajdy. W ostatniej scenie filmu do zadowolonego ze zwycięstwa strajkujących robotników dziennikarza podjeżdża Badecki i – z ironicznym uśmieszkiem na twarzy – rzuca w jego kierunku pytanie: „Panie Winkler, co pan taki zmartwiony? Przecież to porozumienie nie jest ważne. Ot, kawałek papieru”. „Niestety, okazało się, że zakończenie Człowieka z żelaza było prorocze i nie czekaliśmy długo, bo 13 grudnia ’81 roku został wprowadzony stan wojenny przez generała Jaruzelskiego” – konstatuje Wajda.

W filmach przez siebie wyreżyserowanych aktor pojawia się w tle, z wyjątkiem Diabelskiego szczęścia (1985), w którym zagrał rolę główną – Franciszka Mazura, znanego aktora…   

Jerzy Armata