Akademia polskiego filmu

Jerzy „Duduś” Matuszkiewicz, jeden z naszych najlepszych kompozytorów filmowych, początkowo marzył o karierze… operatora filmowego.

Urodził się 10 kwietnia 1928 roku w Jaśle. Studiował nawet na Wydziale Operatorskim Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej w Łodzi (nakręcił jako operator cztery etiudy, w tym m.in. Odwety. Trzy fragmenty z II aktu w reż. Jerzego Ziarnika, której opiekunem był… Lew Kuleszow!). Niektórzy nawet twierdzą, że ją ukończył w 1954 roku, inni – że przerwał studia rok wcześniej, całkowicie pochłonięty przez coraz bardziej rozwijający się u nas – choć w katakumbach – jazz.

Z muzyką synkopowaną zetknął się już wcześniej w Krakowie, gdzie przeprowadził się z rodzinnego Jasła. Przy krakowskim oddziale YMCA założył klub jazzowy, grywał na klarnecie i saksofonie w big-bandzie Kazimierza Turewicza. W Łodzi związał się z Melomanami, legendarną formacją jazzu tradycyjnego, gdzie na perkusji (niekiedy także na puzonie) grał inny student Wydziału Operatorskiego PWSF… Witold „Dentox” Sobociński. Zagrali wspólnie wiele wspaniałych koncertów, później Sobocińskiego całkowicie porwał film, Matuszkiewicza – muzyka. Spotkali się po latach, na planie filmu Feliksa Falka Był jazz (1981), inspirowanego historią ich łódzkiego zespołu. W ostatniej scenie – nad grobem kolegi – widzimy na ekranie niegdysiejszych Melomanów: Jerzego „Dudusia” Matuszkiewicza (saksofon), Witolda Kujawskiego (kontrabas), Witolda „Dentoxa” Sobocińskiego (perkusja, puzon), Andrzeja Trzaskowskiego (fortepian), Andrzeja Idona Wojciechowskiego (trąbka, kotły). Przypomina się tekst Wojciecha Młynarskiego do słynnego utworu Juana Tizola i Duke’a Ellingtona „Caravan”: „Rok był pięćdziesiąty, a / Żurawią pamiętnego dnia / cudowna karawana szła. /Na / jej czele szedł Pan Tyrmand sam / i Melomani byli tam / grać Jam Session Numer One. / Przez / pustynię realizmu soc / warszawską, przerażoną noc / cudowna karawana szła / więc załapałem się i ja”.

Jerzy „Duduś” Matuszkiewicz to nie tylko jeden z najlepszych naszych kompozytorów filmowych, ale i jeden z najpłodniejszych. Napisał muzyczne partytury do blisko dwustu (!!!) seriali i filmów – fabularnych, dokumentalnych, animowanych. Spośród filmów dokumentalnych, które zilustrował swoją muzyką, warto przede wszystkim wymienić – Gaudeamus (1959) Jerzego Hoffmana i Edwarda Skórzewskiego, Troskę i pieśń (1971) Jana Łomnickiego, Adam Karaś Film (1980) Marii Kwiatkowskiej, spośród animowanych – Mały western (1960) Witolda Giersza, Plażę (1964), Kwartecik (1965) i Duecik (1970) Edwarda Sturlisa, Grand Prix (1989) Stefana Szwakopfa. Ogromną popularność zdobyły seriale z muzyką „Dudusia” – Kapitan Sowa na tropie (1965) i Alternatywy 4 (1983) Stanisława Barei, Wojna domowa (1965), 40-latek (1974-1977), 40-latek. Dwadzieścia lat później (1993) Jerzego Gruzy, Stawka większa niż życie (1967-1968) Janusza Morgensterna i Andrzeja Konica, Kolumbowie (1970) Janusza Morgensterna, Podróż za jeden uśmiech (1971) i Stawiam na Tolka Banana (1973) Stanisława Jędryki, Janosik (1973) Jerzego Passendorfera, Życie na gorąco (1978) Andrzeja Konica, Pan na Żuławach (1984) Sylwestra Szyszki, Lato leśnych ludzi (1984) Władysława Ślesickiego, Panna z mokrą głową (1994) Kazimierza Tarnasa, Siedlisko (1998) Janusza Majewskiego 

Muzyka do Wiernej rzeki (1983) Tadeusza Chmielewskiego przyniosła mu laury na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni (1987), a kompozycje do Syzyfowych prac (2000) Pawła Komorowskiego – nominację do Orłów (2001). Nagrania wielu swych kompozycji do filmów prowadził osobiście, często wzbogacając je brzmieniem swego saksofonu, bo: „Gdy nastrój trwa i Duduś gra na saksofonie, / naszym snom, nadziejom, łzom – Pan Duduś gra… / Lecz coś się starzeje – to chęć, by mieć nadzieję, / to chęć, by choć w marzeniach biec tam – / gdzie nastrój trwa i Duduś gra na saksofonie. / Naszym snom, marzeniom, łzom – Pan Duduś gra” – jak śpiewa Hanna Banaszak w przepięknej piosence z tekstem Wojciech Młynarskiego „Ach to był szał, gdy Duduś grał na saksofonie”.

W 2013 roku Hanna Banaszak nagrała – i wyprodukowała – znakomitą płytę z piosenkami tego wspaniałego kompozytora. Zatytułowała ją po prostu: „Hanna Banaszak śpiewa piosenki Jerzego Dudusia Matuszkiewicza”. Płyta zawiera jedenaście utworów. Znalazły się na niej takie evergreeny, jak „Jeszcze w zielone gramy”, „W siną dal”, „Zakochani są wśród nas”, jest także kącik „filmowo-telewizyjny” z pamiętnymi piosenkami z Małżeństwa z rozsądku (1966) Stanisława Barei czy seriali Jerzego Gruzy – Wojna domowa (1965) i Czterdziestolatek (1974-1977), a słynny motyw ze Stawki większej niż życie (1967-1968) Janusza Morgensterna i Andrzeja Konica pieśniarka wzbogaciła brawurową wokalizą.

Jerzy Armata