Akademia polskiego filmu

Kompozytor muzyki współczesnej (orkiestrowej, kameralnej, fortepianowej), także teatralnej, telewizyjnej i filmowej. Jeden z inicjatorów odbywających się od 1956 roku międzynarodowych festiwali muzycznych Warszawska Jesień.

Urodził się 26 lipca 1928 roku w Grodzisku Mazowieckim – zmarł 2 września 1981 roku w Warszawie. Studiował muzykologię na Uniwersytecie Warszawskim(1948-1950) oraz kompozycję w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie (1947-1951).

Jako kompozytor zadebiutował w pierwszych latach powojennych. Wraz z Kazimierzem Serockim i Janem Krenzem stworzył formację twórczą Grupa 49, która przeciwstawiała się panującej powszechnie estetyce socrealistycznej. Jako jeden z pierwszych polskich kompozytorów stosował dodekafonię (rozszerzona gama diatoniczna - dwunastotonowa), wprowadzoną do technik kompozytorskich przez Arnolda Schönberga na początku ubiegłego wieku. W swojej twórczości  inspirował się muzyką renesansu, baroku i romantyzmu, łącząc udanie elementy tradycyjne z nowymi środkami wyrazowymi. Krytyka często nazywała go „ostatnim polskim romantykiem”.

Autor blisko pięćdziesięciu partytur muzyki filmowej. W tej dziedzinie twórczości kompozytorskiej zadebiutował w 1951 roku muzyką do dokumentu Romana Banacha Zwycięska droga. W tym samym roku zilustrował muzycznie dokument Andrzeja Munka Kierunek – Nowa Huta! (1951). Spośród filmów dokumentalnych z jego muzyką warto wymienić: Warszawę w obrazach Canaletta (1955) Jarosława Brzozowskiego, nagrodzoną w Karlowych Warach (1956) impresję poświęconą martyrologii Żydów w czasie II wojny światowej – Pod jednym niebem (1955) Kurta Webera oraz baletowe Eseje (1972) Franciszka Fuscha, nagrodzone na Ogólnopolskim Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w Krakowie Złotym Smokiem Wawelskim dla najlepszego filmu o sztuce.

Pierwszym pełnometrażowym filmem fabularnym z jego muzyką był słynny debiut Wojciecha Jerzego Hasa Pętla (1957), ekranizacja znanego opowiadania Marka Hłaski, będącego studium młodego mężczyzny uzależnionego od alkoholu, przedstawionym poprzez obserwację jednego dnia z jego życia, który miał się stać przełomowym, a okazał się ostatnim. Dwa lata później skomponował muzykę do Lotnej (1959) Andrzeja Wajdy, urzekającej adaptacji – rozgrywającego się we wrześniu 1939 roku wśród ułanów – głośnego opowiadania Wojciecha Żukrowskiego o rzadkiej urody klaczy, która ciągle zmienia właściciela. Baird jest także kompozytorem do Samsona (1961) Wajdy, adaptacji powieści Kazimierza Brandysa, poświęconej gehennie młodego Żyda ukrywającego się w Warszawie podczas okupacji. W tym samym roku napisał muzykę także do Ludzi z pociągu (1961) Kazimierza Kutza, wnikliwego studium psychologicznego społeczeństwa polskiego czasu okupacji, którego reprezentatywny przekrój stanowią pasażerowie zatrzymanego przez hitlerowców pociągu, poddani dramatycznej próbie człowieczeństwa, a dwa lata później do Pasażerki (1963), niedokończonego  arcydzieła Munka, zmontowanego po jego tragicznej śmierci przez przyjaciół reżysera pod wodzą Witolda Lesiewicza. Z Lesiewiczem kompozytor zresztą też blisko współpracował, jest autorem muzyki do Roku pierwszego (1960), Kwietnia (1961), Między brzegami (1962), Nieznanego (1964), Miejsca dla jednego (1965). Często do współpracy zapraszali go również Ewa i Czesław Petelscy, czego dowodem partytury do Kamiennego nieba (1959), Ogniomistrza Kalenia (1961), Naganiacza (1963), Drewnianego różańca (1964).

Spoglądając na dorobek Tadeusza Bairda, można stwierdzić, że był on jednym z wiodących kompozytorów muzyki do filmów Szkoły Polskiej (m.in. Lotna, Ludzie z pociągu, Pasażerka). Jego muzyka filmowa często ilustruje filmy, których akcja rozgrywa się podczas wojny – do wymienionych warto jeszcze dodać przejmujący dramat Jana Rybkowskiego Kiedy miłość była zbrodnią (1967), choć tworzył również udane kompozycje wypełniające ścieżkę dźwiękową filmów o tematyce współczesnej, czego najlepszym przykładem Spóźnieni przechodnie (1962) Jana Rybkowskiego czy Ich dzień powszedni (1963) Aleksandra Ścibora-Rylskiego.

W 1971 roku Ludwik Perski nakręcił krótki film poświęcony kompozytorowi, zatytułowany po prostu Tadeusz Baird, a siedem lat później Krzysztof Zanussi stworzył w koprodukcji duńsko-niemieckiej trzyportretowy dokument – Lutosławski, Penderecki, Baird (1978). Warto wspomnieć, że Bogdan Hussakowski przeniósł na ekran telewizyjny jego operę Jutro (1973), zainspirowaną opowiadaniem Josepha Conrada, która została uhonorowana Grand Prix na Międzynarodowym Festiwalu Telewizyjnym w Pradze.

Jerzy Armata