Akademia polskiego filmu

„Słownik filmu”, red. Rafał Syska, Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, Kraków 2010

Kino Moralnego Niepokoju

Tadeusz Lubelski

Moralnego Niepokoju Kino - nurt w kinie polskim lat 1976-81, uważany za najważniejsze zjawisko rodzimej kinematografii od czasu Polskiej Szkoły Filmowej. Było kontynuacją wcześniejszego Kina Młodej Kultury, stworzonego przez reżyserów debiutujących na przełomie lat 60. i 70., bezpośrednio zaś rozwinęło się z serii śrm. i płm. filmów TV, którymi debiutowali młodzi reżyserzy z Zespołów TOR i X: K. Kieślowski - Przejście podziemne (1973) i Personel (1975, film uważany za początek nurtu); F. Falk - Nocleg (1973); A. Holland - Niedzielne dzieci (1976), Coś za coś (1977); F. Bajon - Rekord świata (1977); Z. Kamiński - Rytm serca (1977); J. Sztwiertnia - Niedziela pewnego małżeństwa w mieście przemysłowym średniej wielkości (1977). Było ważną częścią ogólnego przełomu w kulturze polskiej po 1976, stając po stronie nieoficjalnej opozycji. Nazwa „Kino Moralnego Niepokoju”, zaproponowana przez jednego ze współtwórców nurtu, J. Kijowskiego była od początku eufemizmem; przyjęła się jednak, choć właściwszy byłby zapewne termin „kino nieufności” (M. Jankun-Dopartowej).

Główne cechy nurtu to: współczesny temat, ujęty z wyraźną autorską tezą; realistyczna metoda opisu świata; akcja tocząca się zwykle na prowincji, w dokładnie nakreślonym środowisku; młody bohater przeżywający proces inicjacji. Fabuła układa się często w obraz dojrzewania tego bohatera do buntu, kończy się jednak na ogół dwuznacznym pogodzeniem z rzeczywistością. Sztandarowym dziełem nurtu, które nadało mu rangę i impet, choć zarazem przekraczało jego założenia, był Człowiek z marmuru (1976) A. Wajdy. Najczystszymi realizacjami poetyki Kina Moralnego Niepokoju były filmy: K. Zanussiego - Barwy ochronne (1976), Constans (1980) i Kontrakt (1980); A. Wajdy - Bez znieczulenia (1978) i Dyrygent (1979); K. Kieślowskiego - Blizna (1976), Spokój (1976, prem. 1980) i arcydzieło nurtu Amator (1979); F. Falka - Wodzirej (1977) i Szansa (1979); J. Kijowskiego - Indeks (1977, prem. 1981) i Kung-fu (1979); A. Holland - Aktorzy prowincjo­nalni (1979); B. Sass - Bez miłości (1980); T. Zygadły - Ćma (1980); J. Zaorskiego - Dziecinne pytania (1981). Siłą tych filmów była pasja społecznego przesłania i wiarygodne aktorstwo nowego typu (J. Stuhr, Z. Zapasiewicz, i K. Janda), słabością-publicystyczna jednoznaczność. Zdaniem niektórych badaczy (np. monografistki nurtu, D. Dabert), immanentną częścią Kina Moralnego Niepokoju pozostają także powstałe wówczas filmy o odmiennej poetyce, lecz peł­niące zbliżoną funkcję aktualno-polityczną: zarówno składające się na tzw. „kreacyjne skrzydło” nurtu: Zmory (1978) i Dreszcze (1981) W. Marczewskiego; Golem (1979) i Wojna światów - następne stulecie (1981) P. Szulkina; Wizja lokalna 1901 (1980) i Wahadełko (1981) F. Bajona, jak i czołowi reprezentanci ówczesnego kina gatunków: Przepraszam, czy tu biją? (1976) M. Piwowskiego, Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz (1978) i Miś (1980) S. Barei. Kino Moralnego Niepokoju należało niewątpliwie do tych zjawisk kultury polskiej lat 70., które najmocniej przyczyniły się do przeobrażenia zbiorowej świadomości.

T.L.

Wróć do poprzedniej strony