Akademia polskiego filmu

„Słownik filmu”, red. Rafał Syska, Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, Kraków 2010 

Melodramat

Katarzyna Wajda

Melodramat - jeden z najstarszych gatunków filmowych, wywodzący się z tradycji literackiej i teatralnej. Wyróżnia się atrakcyjną fabułą opowiadającą historię wielkiej miłości łączącej parę wyjątkowych bohaterów, pełną przeszkód, cierpienia, nierzadko kończącą się śmiercią jednego lub obojga z nich. Nieszczęśliwe zakończenie (rozstanie lub śmierć kochanków) przedstawiane jako ingerencja Przeznaczenia, złego Losu, idealizuje i uwzniośla uczucie bohaterów, ale jednocześnie pełni funkcję perswazyjną, sankcjonując obowiązkowy w danej kulturze system wartości, np. nienaruszalność rodziny (Komedianci, Wiek niewinności, Co się zdarzyło w Madison County) czy układów społecznych i norm kulturowych (Trędowata, Rzymskie wakacje, Pożegnalny walc). Jeden z paradoksów gatunku polega na tym, że gloryfikując uczucie pokonujące konwenanse, pozostaje narzędziem konserwatywnej ideologii. Celem melodramatu jest wpływanie na emocje widza, budzenie silnych wzruszeń, stąd uproszczona psychologia, skłonność do patosu i kiczu, schematyczne postaci, posługiwanie się stereotypami i gotowymi schematami (motyw przypadkowego spotkania i miłości od pierwszego wejrzenia, zawód miłosny, niespodziewane odwrócenie sytuacji, cudowne ocalenie). Istotną rolę swoistej zapowiedzi pełni tytuł, zwłaszcza jeśli kojarzy się z miłością ( Więzy miłości, Kochankowie z Werony, Wichry namiętności), oraz muzyka, która współtworzy emocjonalną atmosferę filmu, i piosenki - rozpoznawalne są charakterystyczne motywy muzyczne Casablanki, Love Story czy Titanica.

Historia melodramatu w kinie sięga 1904, gdy powstał Romans miłosny L. Nongueta i L. Heilbronna. Pierwszym mistrzem i prawodawcą gatunku był D.W. Griffith, którego Złamana lilia (1919) i Męczennica miłości (1920) stworzyły wzory 2 podstawowych odmian melodramatu: klasycznego, opartego na motywie miłości niemożliwej, i macierzyńskiego, w tym przypadku opowiadającego o trudnym losie matki - panny. Klasyczną formułę rozwijali inni hollywoodzcy reżyserzy: F. Borzage, J.M. Stahl, K. Vidor, D. Sirk czy G. Cukor. Gatunek rozwijał się również w Europie, która dwukrotnie zagroziła amerykańskiej dominacji: w okresie tzw. romantycznej szkoły wiedeńskiej lat 20. i 30. (M. Ophüls, E. Lubitsch) oraz fran­cuskiego realizmu poetyckiego lat 30. (M. Carné, J. Feyder, J. Duvivier). Wątki melodramatyczne przenikają do innych gatunków, wzbogacając ich formułę i dodając atrakcyjności: westernu (Pojedynek w słońcu), filmu wojennego (Lecą żurawie), szpiegowskiego (X-27), czarnego (Gilda), katastroficznego (Titanic) czy policyjnego (Świadek). Większość melodramatów opiera się na klasycznej formule miłości niemożliwej, ale wyróżnia się kilka tematycznych odmian: egzotyczny (Szejk, Pépé le Moco), historyczny, czyli romanse władców (Królowa Krystyna, Prywatne życie Elżbiety i Essexa), rodzinny (Pisane na wietrze, Kotka na gorącym, blaszanym dachu), macierzyński (Serce matki, Wysokie obcasy), ojcowski (Sprawa Kramerów, Daleko od siebie), gejowski i lesbijski (Prawo pożądaniu, Maurycy, Aimée i Jaguar). Melodramat w zbanalizowanej wersji przeniknął do oper mydlanych i telenowel, stanowił też inspirację komedii romantycznej.

K. W.

Wróć do poprzedniej strony