Akademia polskiego filmu

„Słownik filmu”, red. Rafał Syska, Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, Kraków 2010

Narracja

Jacek Ostaszewski

Narracja - proces przedstawiania rozwoju zdarzeń, który [1.] umożliwia ich uporządkowanie chronologiczne i przyczynowo-skutkowe oraz [2.] prowokuje do wyobrażeniowego zrekonstruowania świata zamieszkałego przez postaci biorące udział w zdarzeniach i odczuwania zmian zachodzących w tym świecie jako zaistniałych pod wpływem prezentowanych wypadków. Narracja filmowa - jako czynność opowiadania - różni się od narracji literackiej tym, że przyjmuje tryb prezentacji w czasie teraźniejszym, a nie informowania o faktach minionych. Także bezpośredniość filmowych „unaocznień” powoduje, że pozycja narratora jako instancji odpowiedzialnej za dystrybucję zdarzeń fabularnych nie jest tak obligatoryjna w tekście filmowym, jak w tekście literackim (opinie narratologów w tym względzie są podzielone, jedni bowiem uważają, że w kinie narrator jest instancją wtórną wobec narracji i jako taki funkcjonuje na zasadzie „fikcji antropomorfizacyjnej”, inni zaś podkreślają, że narracja bez narratora byłaby kreacją bez kreatora).

Ponieważ narracja jest procesem komunikacyjnym, zachodzącym w czasie, sprawą podstawową w jej konstruowaniu jest rozstrzygnięcie, czy przyjmie ona postać linearną w prezentowaniu historii (opartą na zgodności sjużetu z fabułą), jak to się dzieje w przypadku większości opowiadań filmowych, czy też jest to narracja nielinearna, naruszająca porządek prezentowanych zdarzeń. W tym przypadku najczęściej stosowanym rozwiązaniem jest wprowadzanie retrospekcji. Śmiałym rozwiązaniem konstrukcyjnym, naruszającym przyzwyczajenia widzów do linearności opowiadania, są filmy, których cała konstrukcja oparta jest na rozbudowanych retrospekcjach (przełomowym filmem w tym zakresie jest Obywatel Kane O. Wellesa z 1941). Rozwiązaniem skrajnym, jeśli chodzi o łamanie linearności narracji, jest całkowita inwersja w kolejności prezentowania zdarzeń - w takich filmach jak: Okruchy życia (1969) C. Sauteta, Two Friends (1986) J. Campion czy Memento (2000) Ch. Nolana, gdzie prezentacja zdarzeń fabuły zaczyna się od końca i stopniowo cofa się do początku historii.

Spośród kilku kryteriów opisu narracji kluczową kwestią jest horyzont poinformowania, czyli stopień, w jakim narracja udostępnia odbiorcy filmu świat przedstawiony. Wyróżnia się tutaj zakres informacji fabularnej (narracja jest wszechobecna lub ograniczona; w tym drugim przypadku może się ograniczać do horyzontu wiedzy bohatera) oraz głębię informacji (narracja może być obiektywna lub subiektywna; ten drugi przypadek zachodzi wówczas, gdy nie tylko mamy dostęp do myśli jednej z postaci, lecz także oglądamy świat przedstawiony z jego perspektywy bądź wręcz jej oczami. [tzw. subiektywizm percepcyjny]). Narracją operują zarówno filmy odnoszące się do fikcji (film fab.), jak i do rzeczywistości (film dok.), ponieważ realizowany w jej ramach model wyjaśniania przyczynowego jest podstawowym sposobem mówienia o świecie i jego interpretowania (ostatecznie nawet nasze sny i marzenia mają formę narracyjną).

J.O.

Wróć do poprzedniej strony