Akademia polskiego filmu

„Słownik filmu”, red. Rafał Syska, Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, Kraków 2010

Światło w filmie

Jacek Ostaszewski

Światło w filmie - Bez światła nie byłoby filmu - przy realizacji filmu jest ono niezbędne do właściwej ekspozycji materiału światłoczułego; potem jest ono konieczne do wyświetlenia filmu za pomocą projektora. Technika oświetleniowa jest jednym z najważniejszych elementów sztuki operatorskiej, od światła bowiem zależy możliwość uzyskania głębi ostrości, zbudowania nastroju poprzez efekt mroku lub grę cieni, wreszcie możliwość całościowego zakomponowania obrazu (odpowiada za to operatorem obrazu, który przy dużych produkcjach kieruje zespołem ludzi, w tym operatorem kamery, tzw. szwenkierem (jednym lub kilkoma), i mistrzem oświetlenia (ustawiającym sprzęt oświetleniowy). Pierwsze filmy realizowano przy świetle naturalnym, co częściowo wyjaśnia, dlaczego w Stanach Zjednoczonych przemysł filmowy rozwinął się w Kalifornii. Pierwsze atelier filmowe, wyposażone w przeszklone ściany i dachy, były także czasem umieszczane na obrotowych platformach, aby lepiej wykorzystywać oświetlenie naturalne.

By uzależnić się od warunków atmosferycznych i zapewnić sobie pełną kontrolę nad warunkami ekspozycji materiału filmowego, zaczęto rozwijać techniki oświetlania planu za pomocą sztucznego oświetlenia. W latach 1900-03 zaczęto dość powszechnie stosować reflektory łukowe (podstawową alternatywą były lampy rtęciowe Cooper-Hewitta). Z upływem lat wprowadzano też inne rodzaje jednostek oświetleniowych (reflektory żarowe i halogenowe oraz lampy wyładowcze i fluoroscencyjne). Obecnie, mimo dysponowania coraz bardziej doskonałym sprzętem filmowym (bardzo czułe negatywy, jasne obiektywy), nadal dominuje tendencja do intensywnego wykorzystywania sztucznego oświetlenia. Wynika to z chęci uniezależnienia się od pogody (i pory dnia), lecz niemniej ważnym czynnikiem jest tendencja do silnego oświetlenia w celu zmniejszenia przysłony obiektywu, co pozwala uzyskać większą głębię ostrości. Ponadto bezpieczniejsze jest przeeksponowanie materiału światłoczułego niż niedoświetlenie, ponieważ przy robieniu kopii umożliwia to osiągnięcie lepszego kontrastu obrazu (przy niedoświetleniu spada kontrast i obniża się rozdzielczość obrazu).

Ze względu na kierunek oraz efekt zdjęciowy, jaki daje oświetlenie planu zdjęciowego z danego kierunku, rozróżnia się oświetlenie: kluczowe (główne źródło oświetlenia planu, ustawione pod kątem 45° do osi obiektywu, wyraźnie obrysowuje obiekty centralne dla planu), wypełniające (uzupełnia światło kluczowe, przeważnie z tego samego kierunku, z której ustawiona jest kamera), kontrowe (umieszczone za obiektem, na wprost kamery, odcina obiekt od tła i nadaje głębię obrazowi), efektowe (źródła światła rozmieszczone w ramach planu zdjęciowego) oraz oświetlenie tła (doświetla dalsze plany stanowiące bezpośrednie otoczenie miejsca akcji. Rozróżnia się też dwie skrajne tendencje w oświetlaniu planu: niski klucz oświetlenia odznacza się ciemną tonacją, niskim natężeniem światła, głębokimi cieniami i silnymi kontrastami (za sprawą tylno-bocznego ustawienia źródeł światła); na drugim biegunie znajduje się wysoki klucz oświetlenia, który cechują niskie kontrasty, jasna tonacja i znikome cienie.

J.O.

Wróć do poprzedniej strony