Akademia polskiego filmu

Czterdzieści pięć lat kariery zawodowej, ponad sto filmów w dorobku, dwadzieścia pięć nagród – tak w liczbach, w maju 2014 roku, przedstawia się biografia artystyczna Jacka Petryckiego, znanego głównie jako autor zdjęć do filmów fabularnych i dokumentalnych.

Nie liczby jednak są w tej biografii najistotniejsze. Liczy się przede wszystkim współpraca
z reżyserami polskimi światowej sławy: Agnieszką Holland, Krzysztofem Kieślowskim, Marcelem Łozińskim, Andrzejem Wajdą. Liczy się to, że Petrycki stał się w drugiej połowie lat 70. XX w. drugim, obok Edwarda Kłosińskiego, czołowym operatorem jednego z najważniejszych nurtów w historii kinematografii polskiej – kina moralnego niepokoju (demaskującego pozorność ówczesnej demokracji w PRL). Liczy się fakt, że z biegiem czasu stał się filmowcem o międzynarodowej renomie. Potwierdza to trwająca od 1987 roku współpraca z brytyjskimi telewizjami BBC i Channel 4. Potwierdzają to prestiżowe trofea Petryckiego, takie jak: Nagroda Brytyjskiej Akademii Filmu i Telewizji (BAFTA) za zdjęcia do filmu dokumentalnego Clive’a Gordona The Betrayed, z serii True Stories (Wielka Brytania, 1985), Złota Kamera 300 na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym Braci Manaki w Bitoli (Macedonia) za zdjęcia do filmu fabularnego Yesima Ustaoglu Günese yolculuk (Podróż ku słońcu; Turcja/Holandia/Niemcy, 1999) czy Złota Żaba w Konkursie Polskim Międzynarodowego Festiwalu Sztuki Autorów Zdjęć Filmowych Plus Camerimage w Łodzi za zdjęcia do filmu fabularnego Kasi Adamik Boisko bezdomnych (2008).

Ponadto Petrycki był trzykrotnie nominowany do Polskiej Nagrody Filmowej – Orła –
za zdjęcia do filmów fabularnych: Człowiek wózków Mariusza Malca (2002, średniometrażowy), Julia wraca do domu Agnieszki Holland (Polska/Kanada/Niemcy, 2002) oraz Boisko bezdomnych. W 2010 roku otrzymał Srebrny Medal Gloria Artis – Zasłużony Kulturze.

Jacek Petrycki urodził się 1 grudnia 1948 roku w Poznaniu. W 1970 roku ukończył studia
na Wydziale Operatorskim Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi. U progu kariery razem z Witoldem Stokiem i Stanisławem Mroziukiem zrobił zdjęcia do legendarnego filmu dokumentalnego Krzysztofa Kieślowskiego i Tomasza Zygadły Robotnicy 1971: Nic o nas bez nas (1972), w którym zarejestrowano niezadowolenie polskiej klasy robotniczej po wydarzeniach z grudnia 1970 roku i zmianie, w ich następstwie, ekipy rządzącej krajem. Film ten w wersji ocenzurowanej, niezaakceptowanej przez twórców, został wyemitowany przez Telewizję Polską pod tytułem Gospodarze.

Petrycki był autorem zdjęć do wielu głośnych filmów dokumentalnych z lat 70. i 80. XX w., takich jak: Olimpijczycy Zygadły (1974), Życiorys (1975), Szpital (1976) i Gadające głowy (1980) Kieślowskiego, Jak żyć (1977, pełnometrażowy, fabularyzowany, prem. 1981) i Próba mikrofonu (1980) Marcela Łozińskiego. Zwłaszcza dwa ostatnie, ale częściowo też Gadające głowy, ukazywały w krytycznym świetle stosunki społeczne w PRL w czasach gierkowskich.

Petrycki zasilał ekipy operatorskie pełnometrażowych filmów dokumentalnych Andrzeja Trzosa-Rastawieckiego Pielgrzym (1979) i Credo… (1983). Oba relacjonowały pielgrzymki papieża Jana Pawła II do ojczyzny. W szczególności pierwszy z nich był dziełem wybitnym, przenikliwie ukazującym nie tylko wydarzenia, ale duchowy i polityczny wymiar pierwszej papieskiej wizyty w kraju.

Petrycki wraz z Michałem Bukojemskim zrobił zdjęcia do innego słynnego dokumentu pełnometrażowego: Robotników '80 Andrzeja Chodakowskiego i Andrzeja Zajączkowskiego – zapisu rozmów strajkujących pracowników Stoczni Gdańskiej z komisją rządową, które doprowadziły do podpisania historycznych Porozumień Sierpniowych.

W latach 1982-1987 Jacek Petrycki, Bohdan Kosiński i Marcel Łoziński tworzyli nieformalną grupę rejestrującą działalność opozycji w stanie wojennym. Z tych materiałów powstał później średniometrażowy film dokumentalny Petryckiego Moje zapiski z podziemia (2011).

Oprócz tego filmu Petrycki zrealizował szereg innych dokumentów, wśród nich: Cień. Wspomnienie o Jerzym Giedroyciu (2000, na podstawie własnego scenariusza), 14 dni. Prowokacja bydgoska (2008, wspólnie z Grzegorzem Eberhardtem) i Powrót Agnieszki H. (Polska/Czechy, 2013, wspólnie z Krystyną Krauze).

Spośród dokumentów ze zdjęciami Jacka Petryckiego duży rozgłos zyskały jeszcze m.in. filmy: Takie miejsce Andrzeja Titkowa (1985), 89 mm od Europy (1993, nominacja do Oscara w kategorii najlepszy krótkometrażowy film dokumentalny) i Poste restante (2008) Marcela Łozińskiego, Benek Blues Katarzyny Maciejko-Kowalczyk (1996), Krzysztof Kieślowski: I’m so-so… (Dania, 1995) i Gadające głowy II Krzysztofa Wierzbickiego (2004), Ślad Marcina Latałły (2006, o ojcu reżysera, którym był Stanisław Latałło, zmarły w Himalajach operator filmowy, odtwórca głównej roli w Iluminacji Krzysztofa Zanussiego), Kręć! Jak kochasz, to kręć! Andrzeja Wajdy (2010, o nieżyjącym operatorze filmowym Edwardzie Kłosińskim).

Praca operatorska w dokumencie wyrobiła w Petryckim umiejętność szybkiego przygotowywania planu do zdjęć, filmowania w trudnych warunkach, biegłego posługiwania się zarówno kamerą 35 mm, jak i 16 mm (do których niedawno dołączyła kamera cyfrowa), co potem niejednokrotnie przydało mu się podczas realizacji zdjęć do filmów fabularnych.

Debiutem operatorskim Jacka Petryckiego w fabule był film telewizyjny Krzysztofa Kieślowskiego Spokój (1976, prem. 1980), a jego pozycję ugruntowały wybitne filmy zaliczane do kina moralnego niepokoju – Aktorzy prowincjonalni Agnieszki Holland (1978) i Amator Krzysztofa Kieślowskiego (1979). Artysta wykorzystał w nich również estetyczne doświadczenia wyniesione z pracy w dokumencie, podobnie jak później w Kobiecie samotnej Agnieszki Holland (1981, prem. 1987, film telewizyjny) i częściowo w najgłośniejszym polskim filmie antystalinowskim – Przesłuchaniu Ryszarda Bugajskiego (1982, prem. 1989).

Chodzi tu o stworzenie na ekranie bardzo naturalnego, realistycznego obrazu ludzi i rzeczy. Przy czym u Petryckiego nigdy nie był to „brudny″ realizm, skażony niedoskonałością techniczną zdjęć. Jego zdjęcia są zawsze wykonane perfekcyjnie, co nie odbiera im autentyzmu. Tam gdzie wymaga tego scenariusz filmu, pojawia się w nich tonacja liryczna, poetycka, swoiste piękno (np. w portretowaniu twarzy kobiecych).

Zdecydowanie kreacyjny charakter miały zdjęcia Petryckiego w dwóch innych filmach Holland – Gorączce (1980) i Europie, Europie (Polska/Niemcy, 1990, Złoty Glob w kategorii film obcojęzyczny), a także w głośnym filmie Kieślowskiego Bez końca (1984), ukazującym ponurą atmosferę i traumę społeczeństwa po wprowadzeniu w Polsce, w grudniu 1981 roku, stanu wojennego.

Po roku 2000 Jacek Petrycki przyczynił się swoimi zdjęciami do sukcesów Boiska bezdomnych Kasi Adamik (2008) i dramatu społeczno-politycznego Czarny czwartek. Janek Wiśniewski padł (2011) w reżyserii Antoniego Krauzego. W pierwszym z tych filmów kamera formatu Super 16 świetnie przysłużyła się dynamicznemu sfotografowaniu treningów i meczów futbolowych. W drugim operator powrócił do szlachetnej prostoty i realizmu zdjęć z czasów kina moralnego niepokoju, by we wstrząsający sposób pokazać brutalną pacyfikację protestu gdyńskich stoczniowców w grudniu 1970 roku.

Kolejny film, Księstwo Andrzeja Barańskiego (2011), nakręcony kamerą cyfrową, okazał się natomiast dla Petryckiego ciekawym powrotem do obrazu czarno-białego, którym kiedyś posługiwał się w dokumentach. Reżyser i operator inspirowali się tzw. kielecką szkołą fotografii krajobrazu.

Jacek Petrycki zrobił również zdjęcia do spektakli Teatru Telewizji, m.in. do Panny Julii
w reżyserii Rudolfa Zioło (1990, także realizacja telewizyjna, producent), Dybuka w reżyserii Agnieszki Holland (1999), Baru Świat w reżyserii Izabelli Cywińskiej (2002), Duszyczki (2004) i Sędziów (2007) w reżyserii Jerzego Grzegorzewskiego, Tajnego agenta w reżyserii Krzysztofa Zaleskiego (2005).

Petrycki nadal rzadko schodzi z planu filmowego. Ledwie ukończył pracę w charakterze operatora drugiej ekipy serialu Agnieszki Holland Rosemary’s Baby (USA, 2014), a już – 12 maja 2014 roku – stanął przy kamerze jako autor zdjęć w serialu Brendana Mahera Dzwony wojny (Wielka Brytania/Polska, 2014).

Jacek Petrycki jest członkiem Polskiej Akademii Filmowej.

Andrzej Bukowiecki