Akademia polskiego filmu

Autor zdjęć filmowych, reżyser, scenarzysta, pedagog, jedna z najbardziej znanych i  zasłużonych postaci w kinematografii polskiej, zarówno w okresie międzywojennym, jak i po drugiej wojnie światowej. Akademia Polskiego Filmu ma w swoim programie film Eugeniusza Cękalskiego i Karola Szołowskiego Strachy (1938), do którego Wohl zrobił zdjęcia, oczywiście czarno-białe, wspólnie z Adolfem Forbertem. Wraz z Cękalskim i Szołowskim napisał scenariusz tego filmu, opartego na powieści Marii Ukniewskiej pod tym samym tytułem. W warstwie wizualnej Strachów – dramacie społeczno-obyczajowym, ukazującym niełatwy los młodych tancerek z podrzędnych teatrów rewiowych – Wohl i Forbert odeszli od dominującej w polskim kinie międzywojennym konwencji upiększającej oświetleniem rzeczywistość, zwanej glamour, w stronę realizmu. Znaleźli też efektowne sposoby pokazania występów tanecznych, czego przykładem jest słynna scena tańca cieni.

Stanisław Wohl urodził się 24 lipca 1912 roku w Warszawie. Filmem interesował się od wczesnej młodości. W 1930 roku znalazł się w gronie założycieli sławnego Stowarzyszenia Miłośników Filmu Artystycznego „Start″. Dwa lata później ukończył École Technique de Photographie et de Cinematographie w Paryżu. W nagrodę otrzymał wtedy od ojca znakomitą profesjonalną kamerę filmową produkcji francuskiej – Parvo L. marki Debrie.

Jako operator zadebiutował, jeszcze podczas studiów w Paryżu, krótkometrażowym filmem dokumentalnym L’accident (Wypadek, 1931; współautor zdjęć: Stanisław Lipiński). Inne tego rodzaju filmy ze zdjęciami Wohla powstały już po jego powrocie do kraju, w kręgu twórców związanych ze Startem. Nazywane przez nich  „filmami absolutnymi″ i definiowane jako „obraz rzeczywistości przeżytej wizualnie″, dziś zaliczone zostałyby do impresji. Były odległe od reporterskich relacji z wydarzeń, nacisk kładziono w nich na oddanie kamerą wrażeń, jakie wywołuje gra świateł i cieni w naturze, na dostrzeganie w niej układów kompozycyjnych.

Najlepiej znane spośród tych filmów to Trzy etiudy Chopina Eugeniusza Cękalskiego (1937, Wyróżnienie na Biennale w Wenecji w 1937 roku), ale zalicza się do nich także Czerwiec tego samego reżysera (1933).

Do wybuchu drugiej wojny światowej Wohl zrobił zdjęcia jeszcze do kilku filmów dokumentalnych, zaś w pełnometrażowym filmie fabularnym zadebiutował Zamarłym echem Adama Krzeptowskiego (1934, współautorzy zdjęć: Adolf Forbert, Adam Krzeptowski) – melodramatem rozgrywającym się w dużej mierze w pięknych plenerach górskich.

Ponadto, jeśli nie liczyć Strachów, był wraz z Adolfem Forbertem współautorem zdjęć do pierwszej wersji Żołnierza królowej Madagaskaru Jerzego Zarzyckiego (1939), która na ekrany weszła rok później, a więc już w czasie okupacji hitlerowskiej, samodzielnie zaś robił zdjęcia do nieukończonej z powodu wybuchu wojny Hani Józefa Lejtesa (1939).

Już w okresie międzywojennym Stanisław Wohl aktywnie uczestniczył w tworzeniu struktur organizacyjnych polskiej kinematografii. Był współzałożycielem nie tylko Startu, ale również Związku Producentów Filmów Krótkometrażowych (1933) oraz Spółdzielni Autorów Filmowych (1935), która wyprodukowała Strachy.

Podczas drugiej wojny światowej Wohl pracował w kinematografii radzieckiej, początkowo we Lwowie, następnie w Kijowie i Aszchabadzie. Od 1943 roku był zastępcą dowódcy w stopniu podpułkownika Czołówki Filmowej I Dywizji Wojska Polskiego w Sielcach.

Wraz z Władysławem Forbertem zrobił zdjęcia do filmu dokumentalnego, który ukazywał formowanie się I Dywizji WP – Przysięgamy ziemi polskiej Aleksandra Forda (1943).

Był jednym z autorów zdjęć trzech kolejnych odcinków cyklu dokumentalnego Polska Walcząca. Miesięcznik Filmowy (1944), głośnego dokumentu Aleksandra Forda Majdanek – cmentarzysko Europy (1944) oraz pierwszego wydania Polskiej Kroniki Filmowej (1944).

Od 1945 roku Wohl organizował bazę techniczną kinematografii polskiej w Krakowie i Łodzi. W latach 1946-1947 piastował stanowisko dyrektora technicznego Przedsiębiorstwa Państwowego Film Polski. Był współzałożycielem Instytutu Filmowego w Łodzi, przekształconego wkrótce w Państwową Wyższą Szkołę Filmową (obecnie: Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera). Od 1948 roku, aż do przejścia na emeryturę w roku 1981, był wykładowcą w tej uczelni. Był też pierwszym dziekanem Wydziału Operatorskiego (1948-1951, 1951-1958) oraz prorektorem (1959-1968).

Od 1954 roku wychowywał kadry techniczne Telewizji Polskiej. Rok później uzyskał tytuł profesora zwyczajnego.

Wohl wykładał również na uczelniach zagranicznych – Kunstgewerbeschule w Zurychu (1967-1968) i American Film Institute (1969). Był współzałożycielem powstałego w 1956 roku Międzynarodowego Centrum Współpracy Szkół Filmowych (CILECT), jego wiceprezesem (1956-1961), następnie członkiem honorowym.

Stanisław Wohl to także członek założyciel Stowarzyszenia Filmowców Polskich oraz kierownik artystyczny Zespołu Filmowego Syrena (1961-1968). Za jego kadencji w Syrenie powstały m.in. tak głośne filmy, jak: Życie raz jeszcze Janusza Morgensterna (1964), Ręce do góry Jerzego Skolimowskiego (1967, prem. 1981, II prem. 1985) czy Słońce wschodzi raz na dzień Henryka Kluby (1967, prem. 1972; wszystkie zawierały akcenty antystalinowskie).

Po drugiej wojnie światowej Wohl zrobił zdjęcia do wielu filmów dokumentalnych, m.in. takich jak: W chłopskie ręce Leonarda Buczkowskiego (1946), Co ty tu robisz? (1948, także realizacja), Synowie ludu Ludwika Perskiego (1954, współautorzy zdjęć: Olgierd Samucewicz, Jerzy Pyrkosz) czy Samotność (1967, także realizacja).

W okresie powojennym Stanisław Wohl był autorem lub współautorem zdjęć m.in. do sztandarowych fabularnych filmów socrealistycznych: Jasnych Łanów Eugeniusza Cękalskiego (1948, współautor zdjęć: Seweryn Kruszyński), Za wami pójdą inni… Antoniego Bohdziewicza (1949), Żołnierza zwycięstwa Wandy Jakubowskiej (1953) czy produkcyjniaka Autobus odjeżdża 6.20 Jana Rybkowskiego (1954, współautor zdjęć: Feliks Średnicki), ale także do przeciwstawiającego się schematom kameralnego dramatu tego samego reżysera Dom na pustkowiu (1949) oraz do wczesnych polskich filmów barwnych – Zemsty Antoniego Bohdziewicza i Bohdana Korzeniewskiego (1956, współautor zdjęć: Franciszek Fuchs) oraz adresowanego do dzieci Króla Maciusia I (1957).

Stanisław Wohl wyreżyserował kilkadziesiąt spektakli Teatru Telewizji, a także kilka filmów fabularnych: Dwie godziny (1946, prem. 1957; także zdjęcia, współreżyser: Józef Wyszomirski), Tysiąc talarów (1959, także scenariusz wspólnie z Edmundem Niziurskim), Troje i las (1962), Przygoda noworoczna (1963), znakomity dramat kryminalny według scenariusza Aleksandra Ścibora-Rylskiego Złote Koło (1971, TV), Hania (1984, TV).

Ten ostatni był nową wersją wspomnianego filmu Józefa Lejtesa pod tym samym tytułem, ze zdjęciami Stanisława Wohla, nieukończonego wskutek wybuchu drugiej wojny światowej.

Wohl był ponadto scenarzystą wybranych odcinków popularnego serialu telewizyjnego Czterej pancerni i pies, wyreżyserowanych w latach 1968-1969 przez Konrada Nałęckiego.

Stanisław Wohl został uhonorowany wieloma odznaczeniami państwowymi. Zmarł 21 maja 1985 roku w Warszawie. 27 października 2000 roku odsłonięto jego gwiazdę w Alei Gwiazd przy ul. Piotrkowskiej w Łodzi.

Andrzej Bukowiecki