Akademia polskiego filmu

Jeden z najbardziej znanych i honorowanych w świecie polskich reżyserów filmowych, współtwórca Polskiej Szkoły Filmowej; także wybitny reżyser teatralny, scenarzysta i scenograf. Urodził się w Suwałkach w 1926 roku. Lata wojny spędził w Radomiu, gdzie uczęszczał na tajne komplety i krótko uczył się w prywatnej szkole malarskiej, pracując jednocześnie na kolei. Po wojnie studiował malarstwo w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie i reżyserię w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej w Łodzi. Kanał (1957) był jego drugim – po Pokoleniu (1954) – filmem kinowym. Po nim nakręcił głośny Popiół i diament (1958), który ugruntował jego czołową pozycję w kinie polskim i europejskim. W 1959 roku Wajda nakręcił swój pierwszy kolorowy film – Lotna, a w kolejnych latach filmy Niewinni czarodzieje (opowiadający o młodych ludziach pokolenia jazzu, zbuntowanych a równocześnie samotnych w otaczającym ich świecie), Samson (przedstawiał historię Żyda zbiegłego z getta) i dwa filmy zagraniczne: jugosłowiańską Powiatową lady Makbet oraz Miłość dwudziestolatków we francusko-niemieckiej koprodukcji (1962).

Do najgłośniejszych spośród blisko czterdziestu zrealizowanych filmów fabularnych Wajdy należą ekranizacje polskiej klasyki literackiej – m.in. Popiołów Stefana Żeromskiego (1965), Wesela Stanisława Wyspiańskiego (1973), Ziemi obiecanej Władysława Reymonta (nominacja do Oscara, 1974), Smugi cienia Josepha Conrada (1976) i Panien z Wilka Jarosława Iwaszkiewicza oraz Pana Tadeusza Adama Mickiewicza (1999). Wielką popularność zyskały też polityczne filmy rozrachunkowe – Człowiek z marmuru (1978) i Człowiek z żelaza (nagrodzony Złotą Palmą na MFF w Cannes, 1981), a także Danton (1982) i Korczak (1990). Za Katyń (2007) był nominowany do Oscara.

Twórczość artystyczna Andrzeja Wajdy ma charakter kina autorskiego o dużej różnorodności. Czerpie z malarstwa, literatury polskiej oraz polskiej tradycji narodowej. Niektóre pomysły filmowe Wajdy były w okresie Polski Ludowej przedmiotem licznych ingerencji cenzury; wywoływały burzliwe dyskusje i spory. W roku 2000 Andrzejowi Wajdzie przyznano honorowego Oscara, a w 2006 berlińskiego Złotego Niedźwiedzia za całokształt twórczości.

W latach 1979-1983 Wajda był prezesem Stowarzyszenia Filmowców Polskich (obecnie jest prezesem honorowym). Jest także członkiem Amerykańskiej i Europejskiej Akademii Filmowej. W latach 1989-1991 był senatorem RP. Jest inicjatorem powstania i fundatorem (za otrzymaną w 1987 roku nagrodę Kyoto) Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej „Manggha” w Krakowie oraz założycielem działającej od 2002 roku w Warszawie Mistrzowskiej Szkoły Reżyserii Filmowej Andrzeja Wajdy.

Andrzej Wajda zmarł 9 października 2016 roku. Odszedł w wieku 90 lat.

Seweryn Kuśmierczyk, Stanisław Zawiśliński