Jan Rybkowski
Jan Rybkowski, fot. Edward Hartwig, źródło: Fototeka FN
http://fototeka.fn.org.pl/
Reżyser, scenarzysta, scenograf. Urodził się 4 kwietnia 1912 roku w Ostrowcu Świętokrzyskim. Ukończył Wydział Architektury Wnętrz w Szkole Sztuk Zdobniczych w Poznaniu w 1930 roku, a następnie w 1939 roku scenografię na Wydziale Sztuki Reżyserskiej PIST w Warszawie oraz w 1949 roku Wydział Reżyserski PWSF w Łodzi. Zaczynał przed wojną jako scenograf i projektant kostiumów teatralnych, następnie wykorzystał te umiejętności w kinie. Był asystentem Józefa Lejtesa przy filmie Hania (1939; nieukończony). Po wojnie łączył działalność w teatrze z pracą w filmie. W 1947 roku asystował Wandzie Jakubowskiej przy realizacji Ostatniego etapu. Zadebiutował dwa lata później Domem na pustkowiu (1949), kameralnym dramatem psychologicznym na podstawie opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza. Następnie wyreżyserował Warszawską premierę (1950), o pierwszym wystawieniu Halki Stanisława Moniuszki, zaś w 1955 roku Godziny nadziei, neorealistyczną opowieść o ostatnich dniach wojny w niewielkim miasteczku.
Realizował filmy różnorodne gatunkowo. W tonie satyry utrzymany był Nikodem Dyzma (1956) – temat kontynuowany przez niego w 1980 roku w serialu Kariera Nikodema Dyzmy, z udziałem Romana Wilhelmiego. Dużym powodzeniem cieszyła się seria komedii o panu Anatolu z późnych lat 50. (Kapelusz pana Anatola, Pan Anatol szuka miliona, Inspekcja pana Anatola), ze świetną kreacją Tadeusza Fijewskiego w roli tytułowej. W 1961 roku wyreżyserował film Dziś w nocy umrze miasto, poświęcony bombardowaniu Drezna. Tematykę wojenną podjął także we Wniebowstąpieniu (1968) na podstawie opowiadania Adolfa Rudnickiego. Sprawdzał się także w filmach społeczno-psychologicznych (Pierwsze dni, Ostatni strzał).
Chętnie adaptował klasykę polskiej literatury. Zrealizował serial (1972), a następnie film fabularny Chłopi – ekranizację powieści Władysława Reymonta, serial Rodzina Połanieckich (1978) oraz film kinowy Marynia (1983) według powieści Henryka Sienkiewicza, oraz Dulskich (1975) – filmową wersję Moralności pani Dulskiej , i Granicę (1977) według prozy Zofii Nałkowskiej.
Jednocześnie nie tracił kontaktu z teatrem. Scenografią teatralną zajmował się jeszcze na początku lat 50., m.in. w warszawskim teatrze Syrena. Był kierownikiem Zespołu Filmowego „Rytm” (1955-68). Wykładał w PWSFTViT w Łodzi, gdzie w latach 1974-1977 pełnił również funkcję dziekana Wydziału Reżyserii.
W 1954 roku został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Wielokrotnie otrzymywał Nagrody Ministra Kultury i Sztuki za działalność artystyczną.
Zmarł 29 grudnia 1987 roku w Konstancinie koło Warszawy.
Bibliografia
Książki:
Autorzy kina polskiego, T. 3., red. Grażyna Stachówna, Bogusław Zmudziński, Kraków 2007.
Stachówna G., Zmudziński B., Autorzy kina polskiego T.3., Kraków 2007.
Artykuły:
Brzezińska B., Sztuka widzenia czyli rzecz o Janie Rybkowskim, „Iluzjon” 1994, nr 3-4, s. 19-31.
Brzezińska B., Sztuka widzenia czyli rzecz o Janie Rybkowskim c.d., „Iluzjon” 1995, nr 1-4 , s. 81-92.
Eberhardt K., Portrety w miniaturze: Rybkowski, „Film” 1966, nr 29-30, s. 8-9.
Jakóbczyk H., Rozpoczyna się filmowa kariera Dyzmy, „Film” 1956, nr 3, s. 8-9.
Maniewski M., Zawodowiec, „Kino” 1998, nr 1, s. 10-14.
Matuszewski, Pierwsze dni, „Kwartalnik Filmowy” 1952, nr 5-6, s. 102-115.
Morawski S., Bystrzycka Z., Dwie wypowiedzi o filmie „Sprawa do załatwienia”, „Kwartalnik Filmowy” 1953, nr 11-12, s. 100-113.
Płażewski J., Zwycięstwo muzyki narodowej, „Kwartalnik Filmowy” 1951, nr 1, s. 63-79.
Rybkowski J., Godziny nadziei, „Kwartalnik Filmowy” 1955, nr 2-3, s. 19-30.
Rybkowski J., O komedii filmowej, „Kwartalnik Filmowy” 1956, nr 4, s. 56-63.
Rybkowski J., Śladem „Bazy ludzi umarłych”, „Film” 1983, nr 46, s. 10-11
Rybkowski J.,O filmowej robocie. Rzemieślnicy i geniusze, „Film” 1971, nr 12, s. 6-7.
Śmiałowski P., Dom na pustkowiu, „Images” 2008, Vol. VI, nr 11-12, s. 177-184.
Zen J., Nowy polski film wchodzi na ekran, „Film” 1952, nr 10, s. 8-9.
Wywiady:
Garbień K., Konkurent czy sprzymierzeniec?, „Film” 1965, nr 47, s. 6-7.
Janicki S., Jak uzdrowić polską komedię?, „Film” 1960, nr 14, s. 10-11.
Karcz D., Opisanie świata, „Kino” 1984, nr 6, s. 1-7, 24-25.
Michalski C., Jan Rybkowski opowiada o swym przyszłym filmie i o reformie kinematografii, „Film” 1956, nr 50, s. 12-13.
Zen J., Rozmowa o dojrzewaniu człowieka, „Film” 1953, nr 45, s. 5-6.
