Akademia polskiego filmu

Reżyser filmowy, teatralny i telewizyjny, scenarzysta, producent, pedagog. Urodził się 16 listopada 1922 roku w Mikulińcach koło Tarnopola – zmarł 6 września 2011 roku w Warszawie. Absolwent Wydziału Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej w Łodzi (1954; dyplom w 1969). W 1954 roku był asystentem Wandy Jakubowskiej na planie Opowieści atlantyckiej, a następnie współpracował z Andrzejem Wajdą przy Kanale (1956) i z Jerzym Kawalerowiczem przy Prawdziwym końcu wielkiej wojny (1957). Przy realizacji Popiołu i diamentu (1958) oraz Lotnej (1959) Wajdy pełnił funkcję II reżysera. To on zaproponował reżyserowi ekranizacji powieści Jerzego Andrzejewskiego obsadzenie w głównej roli Zbigniewa Cybulskiego, a także wymyślił jedną z najważniejszych scen tego filmu – zapalanie spirytusu w kieliszkach.

Jako samodzielny reżyser debiutował filmem Do widzenia, do jutra… (1960; nagrody w Melbourne i Stratford), subtelną opowieścią o wakacyjnym uczuciu polskiego studenta i córki zagranicznego dyplomaty, którą umieścił w entourage’u słynnego gdańskiego teatrzyku Bim-Bom. Po dwóch komediach obyczajowych – Jutro premiera (1962) według sztuki Jerzego Jurandota i Dwóch żebrach Adama (1963), zainspirowanych opowiadaniem Józefa Hena – przeniósł na ekran książkę Romana Bratnego Życie raz jeszcze (1964), rozgrywającą się w pierwszych powojennych latach, pełną dramatycznych zwrotów opowieść o trójce bliskich sobie ludzi – żarliwego komunisty, polskiego lotnika z RAF-u i działaczki młodzieżowej. Ów bolesny rozrachunek z okresem błędów i wypaczeń spowodował ponaddwudziestoletnie leżakowanie tytułu na półce. W kolejnym filmie, Potem nastąpi cisza (1965) według prozy Zbigniewa Safjana, pokazywał konflikty polityczne roku 1944 – tragiczne konsekwencje nieufności pomiędzy byłymi partyzantami Armii Krajowej i Gwardii Ludowej, walczącymi w odrodzonym wojsku.

Lata 1967-1968 poświęcił Morgenstern na Stawkę większą niż życie (z Andrzejem Konicem zrealizowali po 9 odcinków), najpopularniejszy serial w dziejach polskiej telewizji (w Związku Radzieckim i innych „demoludach” był pokazywany wielokrotnie, ponadto m.in. w Szwecji, a nawet w Ameryce Południowej). Duże uznanie i zainteresowanie telewidzów – dzięki interesującym scenariuszom, perfekcyjnej realizacji i znakomitej obsadzie – zdobyły jego następne seriale: Kolumbowie (1970; Złoty Ekran), S.O.S (1974), Polskie drogi (1976; Złoty Ekran).

W 1967 roku nakręcił Jowitę (nagrody w San Sebastian), udaną ekranizację popularnej powieści Stanisława Dygata Disneyland, w której spotkali się dwaj pokoleniowi idole: Daniel Olbrychski jako lekkoatleta i Zbigniew Cybulski jako jego trener (ostatnia rola), a pięć lat później Trzeba zabić tę miłość (1972) – według scenariusza Janusza Głowackiego – gdzie udanie sportretował parę młodych ludzi dość nieporadnie wkraczających w dorosłe życie. Do tematyki współczesnej powrócił w opartym na amerykańskiej powieści Johna Wayna Mniejszym niebie (1980; nagrody w Panamie i Poitiers), przejmującej opowieści o człowieku zaszczutym przez otaczającą rzeczywistość, a także w Żółtym szaliku (2000), wigilijnym odcinku telewizyjnego cyklu „Święta polskie” według prozy Jerzego Pilacha, i Mniejszym złu (2009), ekranizacji powieści Janusza Andermana Cały czas.

Janusz Morgenstern był szefem Studia Filmowego „Perspektywa”, producentem wielu znakomitych filmów, m.in. Korczaka (1990) Andrzeja Wajdy, Komornika (2005) Feliksa Falka, Róży (2011) Wojciecha Smarzowskiego.

Odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1997), Złotym Medalem Zasłużony Kulturze – Gloria Artis (2005), laureat Orła za osiągnięcia życia (2008), Platynowych Lwów za całokształt twórczości (2010) oraz wielu innych prestiżowych nagród i wyróżnień.

Jerzy Armata