Akademia polskiego filmu

Reżyser filmowy, scenarzysta, aktor, prozaik, poeta. Urodził się 22 listopada 1940 roku we Lwowie. Po ukończeniu średniej szkoły we Francji studiował filozofię na Sorbonie. Absolwent Wydziału Reżyserii IDHEC w Paryżu (1965). Po powrocie do kraju współpracował z Andrzejem Wajdą przy realizacji Samsona (1961). Pełnił funkcję drugiego reżysera w kolejnych realizacjach Wajdy: noweli Warszawa, wchodzącej w skład Miłości dwudziestolatków (L’amour à vingt ans; 1962) oraz w Popiołach (1965). Był także asystentem Anatola Litvaka przy realizacji Nocy generałów (The Night of the Generals; 1966). W latach sześćdziesiątych zajmował się krytyką filmową na łamach tygodnika „Film”, publikował również utwory poetyckie, m.in. we „Współczesności”. Od początku lat dziewięćdziesiątych uprawia także twóczość prozatorską.

Jako reżyser zadebiutował w 1967 roku dwoma krótkimi filmami telewizyjnymi: Pieśnią triumfującej miłości, ekranizacją opowiadania Iwana Turgieniewa, oraz Pavoncello, w którym sięgnął po prozę Stefana Żeromskiego (oba tytuły wyróżnione w Los Angeles). Cztery lata później nakręcił Trzecią część nocy (laury w Koszalinie i Adelaide, Nagroda im. Andrzeja Munka), jeden z najciekawszych i najbardziej kontrowersyjnych debiutów w dziejach polskiego kina, przejmującą opowieść okupacyjną, pozbawioną narodowej mitologii i politycznych podtekstów, opartą na scenariuszu napisanym wspólnie z ojcem Mirosławem Żuławskim, znanym pisarzem, publicystą i dyplomatą. Kolejny film – Diabeł (1972), niezwykła wizja świata chylącego się ku upadkowi, rozgrywająca się w 1793 roku, gdy na mocy traktatów rozbiorowych do Wielkopolski wkraczają wojska pruskie, trafiła na półki (premiera dopiero w 1988 roku), a realizacja Na srebrnym globie, utrzymanej w modernistycznej manierze ekranizacji pochodzącej z początku wieku Trylogii księżycowej Jerzego Żuławskiego, pierwszej rodzimej superprodukcji science fiction, tuż przed zakończeniem zdjęć została przez władze przerwana. Dziewięć lat później z ocalałych materiałów reżyser zmontował „kaleki" film, który jest dobitnym dowodem na to, że gdyby został ukończony w 1978 roku, byłby prekursorski w stosunku do podobnych obrazów amerykańskich.

Zdegustowany taką sytuacją reżyser wyjechał z kraju, by kontynuować karierę na rynku międzynarodowym, głównie francuskim. Szybko zdobył sobie trwałe, rozpoznawalne miejsce na mapie światowego kina, czego dowodem są m.in. Najważniejsze to kochać (1975), Opętanie (1981; nagrody w Cannes i Trieście), Błękitna nuta (1990), Wierność (2000; nagroda w Rzymie). W 1996 roku nakręcił w Polsce – na podstawie scenariusza Manueli Gretkowskiej – Szamankę, mocną opowieść o fascynacji erotycznej.

Odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (2001), Orderem Legii Honorowej (2002), laureat nagrody za całokształt twórczości na Międzynarodowym Festiwalu Sztuki Autorów Zdjęć Filmowych Plus Camerimage w Łodzi (2008) oraz wielu innych prestiżowych nagród.

Jerzy Armata