Andrzej Żuławski
Reżyser filmowy, scenarzysta, aktor, prozaik, poeta. Urodził się 22 listopada 1940 roku we Lwowie. Po ukończeniu średniej szkoły we Francji studiował filozofię na Sorbonie. Absolwent Wydziału Reżyserii IDHEC w Paryżu (1965). Po powrocie do kraju współpracował z Andrzejem Wajdą przy realizacji Samsona (1961). Pełnił funkcję drugiego reżysera w kolejnych realizacjach Wajdy: noweli Warszawa, wchodzącej w skład Miłości dwudziestolatków (L’amour à vingt ans; 1962) oraz w Popiołach (1965). Był także asystentem Anatola Litvaka przy realizacji Nocy generałów (The Night of the Generals; 1966). W latach sześćdziesiątych zajmował się krytyką filmową na łamach tygodnika „Film”, publikował również utwory poetyckie, m.in. we „Współczesności”. Od początku lat dziewięćdziesiątych uprawia także twóczość prozatorską.
Jako reżyser zadebiutował w 1967 roku dwoma krótkimi filmami telewizyjnymi: Pieśnią triumfującej miłości, ekranizacją opowiadania Iwana Turgieniewa, oraz Pavoncello, w którym sięgnął po prozę Stefana Żeromskiego (oba tytuły wyróżnione w Los Angeles). Cztery lata później nakręcił Trzecią część nocy (laury w Koszalinie i Adelaide, Nagroda im. Andrzeja Munka), jeden z najciekawszych i najbardziej kontrowersyjnych debiutów w dziejach polskiego kina, przejmującą opowieść okupacyjną, pozbawioną narodowej mitologii i politycznych podtekstów, opartą na scenariuszu napisanym wspólnie z ojcem Mirosławem Żuławskim, znanym pisarzem, publicystą i dyplomatą. Kolejny film – Diabeł (1972), niezwykła wizja świata chylącego się ku upadkowi, rozgrywająca się w 1793 roku, gdy na mocy traktatów rozbiorowych do Wielkopolski wkraczają wojska pruskie, trafiła na półki (premiera dopiero w 1988 roku), a realizacja Na srebrnym globie, utrzymanej w modernistycznej manierze ekranizacji pochodzącej z początku wieku Trylogii księżycowej Jerzego Żuławskiego, pierwszej rodzimej superprodukcji science fiction, tuż przed zakończeniem zdjęć została przez władze przerwana. Dziewięć lat później z ocalałych materiałów reżyser zmontował „kaleki" film, który jest dobitnym dowodem na to, że gdyby został ukończony w 1978 roku, byłby prekursorski w stosunku do podobnych obrazów amerykańskich.
Zdegustowany taką sytuacją reżyser wyjechał z kraju, by kontynuować karierę na rynku międzynarodowym, głównie francuskim. Szybko zdobył sobie trwałe, rozpoznawalne miejsce na mapie światowego kina, czego dowodem są m.in. Najważniejsze to kochać (1975), Opętanie (1981; nagrody w Cannes i Trieście), Błękitna nuta (1990), Wierność (2000; nagroda w Rzymie). W 1996 roku nakręcił w Polsce – na podstawie scenariusza Manueli Gretkowskiej – Szamankę, mocną opowieść o fascynacji erotycznej.
Odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (2001), Orderem Legii Honorowej (2002), laureat nagrody za całokształt twórczości na Międzynarodowym Festiwalu Sztuki Autorów Zdjęć Filmowych Plus Camerimage w Łodzi (2008) oraz wielu innych prestiżowych nagród.
Jerzy Armata
Bibliografia
Książki:
Dzieje grzechu. Surrealizm w kinie polskim, red. Kamila Wielebska, Kuba Mikurda, Kraków-Warszawa 2010.
Helman A., Miczka T., Analizy i interpretacje. Film polski, Katowice 1984.
Marecki P., Kletowski P., Żuławski. Przewodnik Krytyki Politycznej: wywiad rzeka, Warszawa 2008.
Naitz S., Opętanie: ekstremalne kino i pisarstwo Andrzeja Żuławskiego, Warszawa 2004.
Artykuły:
Jopkiewicz T., Niespodziewany triumf moderny, „Film” 1991, nr 23, s. 10-11.
Kletowski P., Najważniejsze to kochać. O filmowej twórczości Andrzeja Żuławskiego, „Kwartalnik Filmowy” 2004, nr 46, s. 92-108.
Koniczek, Trzecia część nocy, „Magazyn Filmowy” 1971, nr 51-52, s. 8-9.
Kudrycka B., Aż do ostatniej nuty. opowieść o Fryderyku Chopinie w filmie Andrzeja Żuławskiego „Błękitna nuta”, „Kwartalnik Filmowy” 2001, nr 33, s. 91-102.
Markowski A., W tonacji osobistej, „Film” 1971, nr 13, s. 10-11.
Martin M., Jeździec apokalipsy, „Film na Świecie” 1991, nr 4 (383), s. 11-14.
Maszewska-Łupiniak M., Skroplenie wojny do czerwonej kropki, „Kwartalnik Filmowy” 2011, nr 73, s. 163-174.
Morstin-Popławska A., Coniunctio oppositorum. o celu wędrówki w głąb „Trzeciej części nocy”, „Kwartalnik Filmowy” 2007, nr 57-58, s. 73-90.
Olszewska-Jończyk M., Witalność kina przebiega przez jego złe, a nie dobre gusty. „Diabeł” Andrzeja Żuławskiego, „Kwartalnik Filmowy” 2009, nr 66, s. 80-92.
Pisarzewski Ł., W poszukiwaniu opus magnum. Jak oglądać „Na srebrnym globie” Andrzeja Żuławskiego?, „Kwartalnik Filmowy” 2012, nr 77-78, s. 212-222.
Sineux M., Jogurt-session, „Film na Świecie” 1991, nr 4 (383), s. 30-31.
Słodowski J., Biofilmografia Andrzeja Żuławskiego, „Film na Świecie” 1991, nr 4 (383), s. 57-59.
Sobański O., Andrzej Żuławski czyli widmo zmaterializowane, „Film” 1987, nr 11, s. 3-5.
Stanisławski K., Czas niewiary, „Kino” 1987, nr 10, s. 37-41.
Trzecia część nocy, „Filmowy Serwis Prasowy” 1971, nr 18, s. 10-13.
Wróblewski J., Skandalista Żuławski, „Polityka” 2010, nr 12, s. 52-54.
Żuławski A., Jak to jest z tym kryzysem? W obronie filmów, których nie ma, „Film” 1966, nr 38, s. 6-7.
Żuławski A., O filmowej robocie. Kino indywidualnych ambicji, „Film” 1971, nr 18, s. 6-7.
Wywiady:
Chyb M., Może dojrzewam, „Film” 2000, nr 8, s. 96-99.
Chyb M., Nic nie kończy się dobrze, „Film” 1996, nr 5, s. 34-36.
Dolińska, Szamanka, „Cinema Polska” 1996, nr 1, s. 80-81.
Dondziłło Cz., Mózg mnie swędzi, „Ekran” 1996, nr 1, s. 6-11.
Grant J., Kino musi niepokoić, „Film na Świecie” 1991, nr 4 (383), s. 14-17.
Kobus J., Żuławski: starcy rządzą kinem, „Dziennik. Polska. Europa. Świat” 29-30.7.2006, nr 86, s. 28.
Kurpiewski L., Kępiński P., Muzeum szlachetnych potworów, „Newsweek Polska” 2008, nr 37, s. 86-90.
Markowski A., Mówią o debiutach, „Film” 1968, nr 46, s. 6-7.
Mazurek, Do więzienia? Proszę bardzo, „Rzeczpospolita” 14-15.5.2011, nr 111, s. P12-P13.
Mazurek, Jestem nie do zniesienia, „Rzeczpospolita” 18-19.8.2012, nr 192, s. P10-P11.
Mazurek, Nie muszę się, k.... z nikim liczyć, „Dziennik. Polska. Europa. Świat. Magazyn” 25-26.4.2009, nr 97, s. 18-19.
Olszewski J., O zaraźliwości zła, „Film” 1971, nr 47, s. 10-11.
Simpson M. J. Kino staje się coraz mniej ważne, „Film na Świecie” 1991, nr 4 (383), s. 54-57.
Simpson M. J. Pogoda ducha, „Film na Świecie” 1991, nr 4 (383), s. 31-33.
Słodowski J., Kamera? Najlepiej z ręki!, „Film na Świecie” 1991, nr 4 (383), s. 38-43.
Sobański O., Na srebrnym globie, „Film” 1976, nr 30, s. 6-7.
Spotkania i rozmówki: z Andrzejem Żuławskim, „Film” 1970, nr 34, s. 2.
Targosz K., Andrzej Żuławski: wybitny reżyser - czy wielki skandalista?, „Przekrój” 1996, nr 39, s. 14-17.
Tomczuk J., Żuławski: artystom wcale nie wolno więcej, niż innym, „Dziennik. Gazeta prawna” 31.12.2009-3.1.2010, nr 255, s. M14-M15.
Toubiana S., Bonitzer P., Oko w piasku, „Film na Świecie” 1991, nr 4 (383), s. 20-26.
Wodecka D., Błędy, których już nie naprawię, „Gazeta Wyborcza” 12.2.2010, nr 36, s. 24-25.
Wróblewski J., Reżyser jako szaman, „Kino” 1987, nr 4, s. 4-10.
Żuławski A., Lubelski T., Jesteśmy mięsem dla tygrysa. Paryskie popołudnia. Rozmowa z Andrzejem Żuławskim, „Kino” 1992, nr 7, s. 2-7, 46-47.
Artykuły
-
Z WARSZTATU: Zagadki srebrnego globu
Kuba Mikurda
"Pleograf. Kwartalnik Akademii Polskiego Filmu", nr 4/2018
Wróć do artykułów -
W obliczu końca. Apokaliptyczna wrażliwość Andrzeja Żuławskiego
Miłosz Stelmach
"Pleograf. Kwartalnik Akademii Polskiego Filmu", nr 3/2018
-
O romantycznej teorii ironii artystycznej z nieustającym odniesieniem do filmu polskiego. Szkic problemu
Krzysztof Kopczyński
"Pleograf. Kwartalnik Akademii Polskiego Filmu", nr 3/2018
-
Ciało rozproszone – obsesja fragmentów w kontekście hermeneutyki radykalnej. Filozoficzna analiza "Kosmosu" Andrzeja Żuławskiego
Martyna Mieszkowska
"Pleograf. Kwartalnik Akademii Polskiego Filmu", nr 1/2018
-
Filmowy kosmos Andrzeja Żuławskiego
Piotr Kletowski
"Pleograf. Kwartalnik Akademii Polskiego Filmu", nr 3/2016
-
"Mowa ptaków": duch ojca Hamleta i głos Kasandry
Marcin Maron
"Pleograf. Kwartalnik Akademii Polskiego Filmu", nr 1/2020
-
Późny styl, czyli jak filmowy modernizm przeżywał swój własny koniec
Miłosz Stelmach
"Pleograf. Kwartalnik Akademii Polskiego Filmu", nr 4/2017
-
Węgorze ze skrzydłami. Z Andrzejem Sewerynem rozmawia Łukasz Maciejewski
Łukasz Maciejewski
"Pleograf. Kwartalnik Akademii Polskiego Filmu", nr 3/2016