Akademia polskiego filmu

„Książki Wojciecha Żukrowskiego były odbierane różnie, ale nigdy nie można było odmówić mu talentu” – twierdzi Ryszard Matuszewski, wybitny historyk literatury polskiej.

Urodził się 14 kwietnia 1916 roku w Krakowie – zmarł 26 sierpnia 2000 roku w Warszawie. Studiował na Wydziale Prawa oraz na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ukończył filologię polską na Uniwersytecie Wrocławskim (1947). Debiutował w 1934 roku na łamach „Kuźni Młodych”. Pierwszą książkę – tomik poetycki Rdza – wydał konspiracyjnie w 1943 roku. W latach 1953-1954 pracował jako korespondent wojenny w Wietnamie, zaś w latach 1956-1959 jako radca ambasady polskiej w Indiach.

Dużą popularność przyniósł mu zbiór opowiadań Z kraju milczenia (1946), z którego pochodzi Lotna, zekranizowana przez Andrzeja Wajdę w 1959 roku według scenariusza napisanego przez pisarza i reżysera. Ta rozgrywająca się we wrześniu 1939 roku opowieść o tytułowej, rzadkiej urody klaczy, która ciągle zmienia właściciela, wywołała burzliwą dyskusję. „Wczesnym rankiem, po wejściu filmu Lotna na ekrany, pełen niepokoju znalazłem się w Saskim Ogrodzie, z plikiem gazet na kolanach. Wszystkie recenzje były druzgocące. Zdumiony takim obrotem rzeczy pomyślałem: Lotna jest filmem nieudanym, tego nie musiałem dowiadywać się z gazet. Zmagając się ze scenariuszem, obsadą i produkcją przez wiele miesięcy miałem tego całkowitą świadomość. Ale... jest to film mój i nikt inny nie mógł go wyreżyserować. Być może zatem moje wady są oryginalniejsze od moich zalet. A w każdym razie są one moje własne i powinienem bronić ich również przed samym sobą" – wspomina  Wajda. A zapytany, który ze swych filmów nakręciłby jeszcze raz, bez wahania odpowiada: „Lotną”.

Wojciech Żukrowski brał udział w kampanii wrześniowej, w czasie okupacji działał w Armii Krajowej, a po wojnie przez kilka lat służył jako oficer w Ludowym Wojsku Polskim. II wojna światowa oraz pierwsze lata powojenne zajmują w jego twórczości poczesne miejsce. Wydana w 1961 roku powieść Skąpani w ogniu, której akcja rozgrywa się w 1945 roku w jednej z wiosek tzw. Ziem Odzyskanych na Dolnym Śląsku, stała się kanwą literacką scenariusza filmu pod tym samym tytułem, który dwa lata później zrealizował Jerzy Passendorfer. Zekranizował ona także – według scenariusza Żukrowskiego – partyzancką powieść Mieczysława Moczara Barwy walki (1964), a także nakręcił tryptyk wojenny poświęcony ofensywie wiosennej 1945 roku: Kierunek Berlin (1968), Ostatnie dni (1969) i Zwycięstwo (1974). Ten ostatni film był właściwie skróconą wersją dwóch poprzednich.

Warto zauważyć, że Żukrowski był również współscenarzystą Sienkiewiczowskiego Potopu (1974) wyreżyserowanego – z sukcesem – przez Jerzego Hoffmana.

Jest w dorobku pisarza jeden tytuł szczególny – pełna przygód i poezji urocza książka dla dzieci zatytułowana Porwanie w Tiutiurlistanie. Napisał ją tuż po wojnie, w 1946 roku. Czterdzieści lat później przenieśli ją na ekran – w Studiu Filmów Rysunkowych w Bielsku-Białej – Zdzisław Kudła i Franciszek Pyter. Ta wielowątkowa opowieść o poszukiwaniu porwanej królewny Wiolinki, prowadzonym przez trójkę nieodłącznych przyjaciół: koguta Pypcia, kota Mysibrata i lisicę Chytraskę, utrzymana w konwencji na wpół groteskowej baśni, urzeka przepiękną, adekwatną do zawartych treści plastyką, precyzyjną animacją, dopracowaniem każdego najdrobniejszego szczegółu. Scenariusz Zdzisława Kudły i Wojciecha Żukrowskiego został nagrodzony Brązowymi Koziołkami na Ogólnopolskim Festiwalu Filmów dla Dzieci i Młodzieży w Poznaniu (1986). To bez wątpienia jeden z najlepszych polskich filmów dla najmłodszych widzów.

W 1981 roku Jan Batory przeniósł na ekran jego powieść Zapach psiej sierści, a dwa lata później Ewa i Czesław Petelscy (1983) – Kamienne tablice. W obu wypadkach autorami scenariuszy adaptacji byli sami reżyserzy.

W 1966 roku Stanisław Grabowski nakręcił dokument poświęcony pisarzowi, zatytułowany Wojciech Żukrowski.

Jerzy Armata