Akademia polskiego filmu

„Miał jakby dwa oblicza: jedno – to śmiejące się – dla świata zewnętrznego i jedno – to płaczące – w życiu prywatnym. Nie szukał, a raczej popadał w towarzystwa i jak już, to potrafił rozbawiać ludzi do śmiechu, aż do łez. W momentach załamania, wątpliwości – i tylko w naszych czterech ścianach – pozwalał sobie na pokazywanie swojego smutnego oblicza. Tak naprawdę był on typem ambitnego, lecz samotnego i w pozytywnym sensie zuchwałego bojownika” – wspomina Marika, żona aktora, na stronach książki Małgorzaty Puczyłowskiej Być dzieckiem legendy (2012).

Urodził się 6 czerwca 1936 roku w Poznaniu – zmarł 3 listopada 1991 roku w Warszawie. Absolwent Wydziału Aktorskiego stołecznej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej (1958). Po ukończeniu studiów związał się z warszawskim teatrem Ateneum (1958-1986), a następnie z Teatrem Nowym (1986-1991).

Zagrał w ponad pięćdziesięciu filmach i serialach telewizyjnych. Po raz pierwszy pojawił się na ekranie w Eroice (1957) Andrzeja Munka, pierwszą główną rolę dostał – sześć lat później – w Wianie (1963) Jana Łomnickiego, ale popularność przyniosła mu dopiero postać Olgierda Jarosza, dowódcy czołgu „Rudego”, w Czterech pancernych i psie (1966) Konrada Nałęckiego, którego scenarzyści uśmiercili – niestety – w szóstym odcinku serialu. Na kolejne, cieszące się podobną popularnością, role serialowe musiał czekać do lat osiemdziesiątych, kiedy wcielił się w tytułowego bohatera w Karierze Nikodema Dyzmy (1980), udanej ekranizacji popularnej powieści Tadeusza Dołęgi-Mostowicza, dokonanej przez Jana Rybkowskiego i Marka Nowickiego, która przyniosła mu Złoty Ekran (1981), oraz Stanisława Anioła, demonicznego gospodarza domu, w Alternatywach 4 (1983) Stanisława Barei.

W filmach kinowych także zasłynął z ról szwarccharakterów, czego najlepszymi przykładami są: kelner Robert Fornalski w Zakazanych rewirach (1975) Janusza Majewskiego, niezwykle interesującej ekranizacji powieści Henryka Worcella (nagroda za pierwszoplanową rolę męską na festiwalu gdańskim w 1975 roku), czy bandyta Antoni Pochroń w Dziejach grzechu (1975), efektownej adaptacji skandalizującej książki Stefana Żeromskiego, dokonanej przez Waleriana Borowczyka. Nieco inne, ale równie znakomite są role polityka Brońskiego zesłanego na dyplomatyczną placówkę w Bez znieczulenia (1978) Andrzeja Wajdy czy Bolcia Rogalskiego, cyrkowego siłacza w Arii dla atlety (1979) Filipa Bajona.

Najlepsze w bogatym dorobku filmowym Wilhelmiego są trzy – nieco podobne w swym charakterze – role główne: Jana, redaktora nocnego programu radiowego, pomagającego innym życiowym rozbitkom, a niemogącego poradzić sobie z własnym, rozchwianym życiem  osobistym, w przejmującej Ćmie (1980) Tomasza Zygadły, Artura Gutnera, naukowca w średnim wieku, który porzucił rodzinę oraz pracę zawodową i zamieszkał na dworcu kolejowym, w równie „dołującym” Mniejszym niebie (1980) Janusza Morgensterna oraz Irona Idema, dziennikarza telewizyjnego, w Wojnie światów – następnym stuleciu (1981) Piotra Szulkina, efektownym studium zastraszonego i bezwolnego społeczeństwa sterowanego przez wszechobecną telewizję. Ta pierwsza przyniosła mu aktorskie laury w Gdyni (1980) i Moskwie (1981), ta trzecia – w Madrycie (1982) i Trieście (1982), ta druga pozostała niezauważona, niestety.

Pośród pozostałych ról Wilhelmiego warto zwrócić uwagę na: inżyniera Świdryckiego w –  zainspirowanym poezją Aleksandra Błoka i Bolesława Leśmiana – Odwecie (1982) Tomasza Zygadły, Piotra Strumieńskiego w Widziadle (1983) Marka Nowickiego, utrzymanej w poetyce erotycznego horroru adaptacji głośnej powieści Karola Irzykowskiego Pałuba, oraz inżyniera Skoneckiego, próbującego samodzielnie wymierzyć sprawiedliwość w Prywatnym śledztwie (1986) Wojciecha Wójcika. 

Jest bohaterem dokumentu Mirosławy Sikorskiej Podróże w czasie (2008) oraz książki Marcina Rychcika Roman Wilhelmi. I tak będę wielki! (2004).

Jerzy Armata