Akademia polskiego filmu

„Słownik filmu”, red. Rafał Syska, Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, Kraków 2010

Kognitywizm

Jacek Ostaszewski

Kognitywizm -  określenie odnoszone do nauki o procesach poznawczych (ang. cognitive science) , w filmoznawstwie oznacza nurt teorii filmu, zainspirowany psychologią poznawczą. Początki kognitywnej teorii filmu wiążą się z przeorientowaniem całej teorii filmu na problematykę odbioru dzieła filmowego (problem widza) i ze sprzeciwem wobec zawłaszczenia tej tematyki przez zwolenników podejścia psychoanalitycznego. W odróżnieniu od nich kognitywiści interesują się świadomymi i racjonalnymi aspektami lektury dzieła filmowego. Sam odbiór filmu rozpatrują w kategoriach rozwiązywania zadania poznawczego, w ramach którego widz zmierza do zrozumienia opowiedzianej w nim historii i przypisywania filmowi znaczeń. Jest on opisywany jako dwukierunkowe przetwarzanie informacji, w trakcie którego widz w oparciu o informacje z ekranu (przetwarzanie sterowane danymi) i na podstawie własnej wiedzy (przetwarzanie sterowane pojęciowo) konstruuje reprezentację poznawczą filmu. Proces ten ma niewiele wspólnego z typowym dla semiotycznej teorii filmu mechanizmem dekodowania przekazu, ponieważ kognitywiści zakładają, że widz w odniesieniu do filmu (będącego - jak to ujmuje D. Bordwell – systemem wskazówek formalnych) wyciąga wnioski, wykorzystując zmienne heurystyki i określając rodzaj przyczynowości, który organizuje formę filmu. W procesie tym możliwe są różnego rodzaju skrzywienia poznawcze, co wyjaśnia odmienne odczytanie tego samego filmu bądź wręcz przypadki jego niezrozumienia, tzn. nieodczytania intencji komunikacyjnej zawartej w dziele. W ramach tego podejścia wiele uwag, zwłaszcza w nowszych pracach z lat 90., poświęca się emocją (rzeczywistym) doświadczanym przez widza w trakcie oglądania artefaktu. Uznaje się, że z jednej strony emocje są pochodną przetwarzania poznawczego, z drugiej zaś umożliwiają zrozumienie przedstawianych w filmach sytuacji.

J.O.

Wróć do poprzedniej strony