Akademia polskiego filmu

"Pleograf. Kwartalnik Akademii Polskiego Filmu", nr 4/2017

W DRUKU:

Okres schyłkowy "Startu"

Łukasz Biskupski

Tekst jest rozdziałem przygotowywanej do druku książki Łukasza Biskupskiego Kinofilia zaangażowana. Stowarzyszenie Miłośników Filmu Artystycznego „Start” i upowszechnianie kultury filmowej w latach 30. XX wieku, Wydawnictwo Przypis, Łódź 2017 (dostępna w księgarniach od marca 2018).

Według relacji prasowej w latach 1931-1933 zorganizowano 68 imprez, w których wzięło udział, jak szacowano, 12 tysięcy osób [1]. Złożyły się na to pokazy publiczne i wewnętrzne dla członków, wieczory dyskusyjne, również zamknięte i otwarte, oraz akcja samokształceniowa. Jest to dorobek imponujący, biorąc pod uwagę wszystkie trudności związane z organizacją pokazów filmowych w Polsce. Żadna inna inicjatywa z zakresu animacji kultury filmowej nie mogła się poszczycić takim dorobkiem i liczbą członków. Zorganizowanie publicznego pokazu w ówczesnych realiach wymagało znacznych nakładów finansowych i organizacyjnych. Film, który na początku lat 30. miał wejść na polskie ekrany, przechodził kosztowną i trudną procedurę[2]. Każdy tytuł musiał być ocenzurowany przez Centralne Biuro Filmowe przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych[3]. Zagraniczne taśmy musiały dodatkowo zostać oclone, a że film był zaliczany do artykułów luksusowych, obowiązywało na niego wysokie cło. To CBF decydowało o dopuszczeniu danego obrazu na rynek, o jego wartości artystycznej oraz o cięciach bądź innych ingerencjach (np. zmianie napisów) mających na celu ochronę moralności, uczuć religijnych i dumy narodowej, a także usunięcie fragmentów antypaństwowych. Wartości artystyczne były oznaczane za pomocą pieczątek: „małowartościowy”, „rozrywkowy”, „dobry rozrywkowy”, „artystyczny” i „wysoce artystyczny”. Kwalifikacje te decydowały o wysokości podatku widowiskowego pobieranego przez samorządy – w tym przypadku magistrat warszawski. W analizowanym okresie filmy artystyczne były obłożone podatkiem 30-40%, ale problemem często była decyzja o kwalifikacji podjęta przez komisję magistracką – odmienna od tej wydanej przez CBF. Ważne było zapewnienie również „polskiego dodatku”, który pozwalał obniżyć podatek o 10%. Dopiero po załatwieniu tych spraw i uzyskaniu legitymacji film mógł zostać pokazany publicznie w kinie. W praktyce, zwłaszcza w przypadku projekcji nierepertuarowych organizowanych przez stowarzyszenie lub osobę prywatną, nastręczało to olbrzymich trudności[4]. Jeśli nie posiadało się filmu na własność, trzeba było wnieść w biurze rozpowszechniania opłatę za jego wypożyczenie lub wynegocjować uzyskanie go bezpłatnie, a także zapewnić kopii transport. Należało też porozumieć się z kiniarzem co do wynajmu sali, uregulowania podatku widowiskowego i innych obowiązkowych danin. Do tego dochodził koszt materiałów promocyjnych, tzw. propagandy. Jeśli więc ktoś myślał o działalności długookresowej, wymagało to determinacji i funduszy oraz pogodzenia się z ryzykiem, że wyłożone środki nie zwrócą się w zyskach ze sprzedaży biletów.

Dlatego, wbrew spotykanej nieraz opinii, „Start” nie pokazywał głównie filmów niedostępnych na polskich ekranach, lecz urządzał wydarzenia wokół filmów znajdujących się w dystrybucji. Tak było w przypadku filmu Bezdomni; współpraca z dystrybutorami obejmowała też patronat nad premierą (Nocne sądy, 14 lipca) lub organizację pokazów przedpremierowych (Halo Berlin!, Halo Paryż!). Dzięki życzliwości przedstawicieli branży startowcy mogli pokazywać filmy archiwalne: Michał Hertz ze Sfinksa udostępnił Arabellę z Polą Negri i stare filmy niemieckie, którymi dysponował z uwagi na swoje powiązania handlowe – prawdopodobnie od niego uzyskano Gabinet doktora Caligari, który pokazano dwukrotnie – w 1930 i 1932 roku[5]. Filmy użyczał im też dyrektor Paramountu Mieczysław Czaban[6]. Tytuły archiwalne, jak wspomniana Arabella, nie miały ważnej legitymacji i Jerzy Toeplitz musiał starać się u szefa CBF Józefa Relidzyńskiego i w Wydziale Bezpieczeństwa Komisariatu Rządu o specjalne pozwolenie na jednorazowy pokaz[7]. Co więcej, kopie były często w złym stanie – zakurzone, więc należało je przemywać spirytusem w wannie i następnie przeglądać na przewijarce (specjalizowała się w tym Wanda Jakubowska)[8]. Zagraniczne filmy awangardowe w zasadzie pozostawały poza zasięgiem. Stanisław Wohl podczas studiów w Paryżu nawiązał kontakt z awangardowymi filmowcami we Francji i pertraktował na temat prezentacji ich filmów w Warszawie, jednak nic z tego nie wyszło z powodu braku funduszy (chociażby z uwagi na wysokie opłaty celne)[9]. Symfonię przemysłową Jorisa Ivensa udało się pokazać tylko dlatego, że film powstał na zamówienie firmy Philips i można go było uzyskać bezpłatnie za pośrednictwem warszawskiego oddziału przedsiębiorstwa[10]. Inne problemy wiązały się z prezentacją polskich filmów „prywatnych” i krótkometrażowych. Za przykład można wziąć program „Film polski 1916–1933”. Obrazy takie jak Czerwiec i Próba generalna dystrybuowane przez PAT miały tylko kilka kopii, które wprawdzie agencja przekazała za darmo, ale cały czas krążyły one między ekranami i bardzo trudno było znaleźć wolny termin. Producentem Morza i Europy był Edmund Byczyński z biura Film-studio, który zgodził się zrezygnować z opłaty, jeśli pokaz przyniósł stratę lub minimalny zysk (normalnie pobierał 50 zł)[11]. Eksperyment Themersonów Apteka nigdy nie został zgłoszony do cenzury i na warszawski pokaz niejako go przeszmuglowano (nie było go więc w oficjalnym programie)[12]. Trzeba działać w ten sposób, żeby legitymacje filmów pewnych złożyć wcześnie w starostwie, a inne zebrać w ostatniej chwili i wyświetlać bez legitymacji. Tak zrobiliśmy w Warszawie – radził Toeplitz Kurkowi przed pokazem krakowskim, ostrzegając jednocześnie przed grożącymi konsekwencjami[13]. Rozwiązaniem były też pokazy półoficjalne, na które nie sprzedawano biletów, lecz dystrybuowano zaproszenia – taką możliwość ukróciła jednak nowa ustawa filmowa z 1934 roku, która uznawała wszystkie pokazy nieorganizowane w prywatnych mieszkaniach za publiczne, a tym samym podlegające ogólnym przepisom[14]. Transport kopii również kosztował, dlatego zajmowali się nim sami członkowie, co nazywano „chodzeniem na człowieka”[15].

kadr z filmu Apteka Franciszki i Stefana Themersonów

Urządzanie pokazów wiązało się zatem z olbrzymim wysiłkiem organizacyjnym i to chyba te trudności w połączeniu z wygasającym zainteresowaniem publiczności wobec braku radykalnie „studyjnej” oferty były główną przyczyną utraty paliwa do rozwoju stowarzyszenia. Z protokołu z zebrania zarządu 17 października 1933 roku często cytowany jest wniosek zgłoszony przez Ludwika Perskiego, aby członkowie postępowali zgodnie z hasłem: Klaszczcie na filmach dobrych, gwiżdżcie na złych[16]. Ale można tam też znaleźć informację o tym, że problemy finansowe stowarzyszenia nasilały się. Niedawny pokaz w środowisku robotniczym „Co daje kino?” oceniono jako nieudany. Przyczyn fiaska upatrywano w tym, że filmy były znane, kino złe, w gazetach nie pojawiły się żadne informacje, a biuletyny zostały rozesłane za późno. Co więcej, w tym samym czasie odbywał się mecz bokserski Polska – Czechosłowacja. W każdym razie – finansowo byli pod kreską. Sala kosztowała 350 zł, a sprzedano tylko 121 biletów – w kasie było zatem 150 zł (a w samej w dyskusji wzięło udział tylko 40 osób). Postanowiono negocjować zniżkę z biurem Muza-Film, ale i tak nie poprawiłoby to sytuacji. Toeplitz referował, że wprawdzie zapłacono zaległe opłaty charytatywne, ale należy jeszcze uiścić podatek magistracki. Długi stowarzyszenia rosły; trzeba było wnieść obowiązkowe opłaty – oprócz podatku magistrackiego (na który jeszcze miało starczyć, bo w kasie zostało 20 zł) była to należność dla Muza-Filmu, równie ważna, bo w przypadku skargi do Związku Właścicieli Kin i Teatrów Świetlnych kredyt „Startu” zostałby obcięty. Ostatecznie Toeplitz obiecał załatwić pożyczkę w wysokości potrzebnej kwoty[17].

Uznano, że kolejne wydarzenie koniecznie musi przynieść stowarzyszeniu dochód. Czas jednak pokazał, że następny projekt stał się jednym z gwoździ do trumny „Startu”. Podczas dyskusji Toeplitz zaproponował pokaz „Polska awangarda filmowa”, podsumowujący jej dorobek i prezentujący Głuche drogi Wacława Radulskiego, Lato ludzi Karola Szołowskiego, Morze i Czerwiec przypisywane Eugeniuszowi Cękalskiemu, Europę i Aptekę Franciszki i Stefana Themersonów, Buty Jerzego Gabryelskiego, OR Jalu Kurka, Kropkę nad i Juliusza Gardana (1928) oraz Próbę generalną Radulskiego (1933) itd. Spotkało się to ze sprzeciwem; filmy były zbyt znane lub świeże, a temat źle dobrany, ostatecznie jednak wyznaczono datę pokazu na 29 października i zaplanowano szeroko zakrojoną akcję promocyjną[18]. Tak wykluł się wzmiankowany już program „Film polski 1916–1933”. Na następnym zebraniu potwierdzono Arabellę, OR, Europę i Czerwiec[19]. Aleksander Bachrach zaproponował, aby dodać jeszcze jakiś tytuł pomiędzy, ponieważ luka czasowa jest zbyt duża. Toeplitz przyznał, że to trafny pomysł, ale nikt z branży nie udostępni filmu. Prawdopodobnie w wyniku problemów z salą spotkanie przełożono na 5 listopada. Okazało się, że brakuje pieniędzy na wynajem. Panu Senderowi [?] z kina Splendid zamierzano zaproponować weksel, nie było jednak wiadomo, czy ten go przyjmie. Brakowało też 14 złotych na druk biletów. Dlatego też niektórzy członkowie zgodzili się wnieść swoje składki z góry za kolejny rok. Ostrzycki miał załatwić sprawę magistratu i właściciela kina[20]. Czy to zostało załatwione, czy może zdecydowano się na pokaz niebiletowany – nie do końca wiadomo. Toeplitz wspominał, że pokaz zorganizowano półlegalnie: Więc był stolik, dawało się te zaproszenia i składali ofiary na „Start”. Dwa razy nam się udało. Ale gdy przenieśliśmy się do kina Splendid, przyszedł tam funkcjonariusz magistracki i chciał zamknąć pokaz. Krzyczał, a potem dostaliśmy grzywnę w wysokości 1000 zł. Trzeba było w magistracie prosić, żeby nam obniżyli te podatki[21].

Z kolei Tadeusz Kowalski twierdził, że to właściciel kina ostatecznie nie zapłacił podatku magistrackiego, którym (również wstecznie) obarczono „Start” pod groźbą zawieszenia pokazów[22]. W każdym razie był to bardzo poważny cios w finanse organizacji[23].

Zebranie członków Stowarzyszenia Miłośników Filmu Artystycznego „Start”, źródło: Fototeka FINA

Kilka dni po seansie, w listopadzie 1933 roku, odbyło się kolejne walne zgromadzenie, które mogło dać organizacji impuls do działania[24]. Wybrano nowy zarząd: Cękalski utrzymał stanowisko prezesa, Toeplitz objął funkcję sekretarza, Aleksander Ford został wiceprezesem, sprawy skarbowe powierzono zaś Aleksandrowi Bachrachowi. W świetle wydarzeń kilku późniejszych miesięcy ironicznego wydźwięku nabrał rozpowszechniony po zgromadzeniu komunikat w zaprzyjaźnionych pismach: Ciągle powiększające się kadry stowarzyszenia, dopływ elementów twórczych i wartościowych, rozszerzenie pola działań, tworzenie nowych sekcji i oddziałów – oto dowody, że „Start” ma przed sobą przyszłość, że to, co dotychczas zrobiono, to dopiero zapowiedź prac poważniejszych i cenniejszych, które przyczynią się może wreszcie do przebudowy od podstaw polskiego życia filmowego[25]. Było to raczej zaklinanie rzeczywistości niż opis stanu faktycznego.

Najbardziej palącą kwestią pozostawały pieniądze. Sprawy finansowe „Startu” przedstawiają się w sposób niezwykle zawikłany – czytamy w protokole[26]. Długi okazały się większe, niż to przedstawiono na walnym zgromadzeniu; trzeba było m.in. opłacić zaległe po konflikcie z policją podatki w magistracie w sporej kwocie 500 zł (Toeplitz i Cękalski mieli podjąć próby negocjacji z prezydentem miasta Zygmuntem Słomińskim). W związku z dużą liczbą osób niepłacących składek planowano podjąć próbę ściągnięcia zaległych opłat. W zachowanych zeszytach członków zapisano te kwoty, co pokazuje, że znaczna część osób po wstępnym entuzjazmie przestała interesować się stowarzyszeniem, a niektórzy podali fałszywe adresy lub zmienili miejsce zamieszkania (notka w zeszycie składek: Łazowertówna H. – szkoda gadać, nie płaci). Na kolejnych zebraniach konstatowano bałagan w listach, brak dziennika korespondencji, brak księgi głównej w dziale skarbu[27]. Nastroje były coraz gorsze. Zorganizowano posiedzenie Komisji Propagandy, która miała zająć się energiczną promocją działań stowarzyszenia. Toeplitz mówił tam: Stowarzyszenie „Start” ma dziś działalność (…) [u]trudnioną dzięki kryzysowi, który dotknął bardzo poważnie naszą publiczność, rekrutującą się w przeważającej części z pracującej inteligencji. Groszowe wydatki na pokazy czy wieczory dyskusyjne stanowią poważną pozycję w budżecie[28].

Stefania Heymanowa dodawała, że „Start” stracił popularność, ludzie o nim zapomnieli i dlatego pierwszym posunięciem musi być urządzenie jakiejś imprezy, później będzie można mówić o innych środkach propagandy[29].

Imprezą tą miał być przedpremierowy pokaz Szturmowej brygady (Dieła i liudi, Aleksander Maczeret, 1932) zorganizowany na początku 1934 roku w kinie Colosseum (które to kino później pokazywało go repertuarowo)[30]. Pokaz ten również został zorganizowany na zaproszenia – osobliwe, że zdecydowano się na powtórzenie rozwiązania, którego skutki okazały się tak fatalne dla finansów stowarzyszenia. Niemniej w źródłach zachowały się ślady burzliwej dyskusji nad tym wydarzeniem na zebraniu zarządu w styczniu. Aleksander Pietkun z komisji rewizyjnej wytknął, że zarząd nieformalnie pobierał opłaty za wstęp bez stosownej uchwały. Brak było list osób biorących zaproszenia – nie wiadomo, ile pieniędzy powinno wpłynąć, i w imieniu komisji zażądał wysłania do członków przeprosin za niefortunny pokaz. Emocje rosły. Bachrach replikował, że komisja odnosi się do zarządu niepoważnie, w imprezie rzeczywiście były niedopatrzenia, i formalne, i praktyczne, ale oburzenie publiczności na „Start” odnosi się tylko do małej grupki wpływowych osób, a gros widzów nie było oburzone. Pokaz przyniósł zyski, był imprezą konieczną i dlatego nie można stać na stanowisku czysto formalnym – przekonywał. Wówczas też Cękalski ponownie skrytykował zarząd i przypomniał o swojej dymisji zgłoszonej na poprzednim posiedzeniu (która najwyraźniej nie została przyjęta).

Późniejsze dwie imprezy okazały się niewypałem. Jak przyznawał po latach Toeplitz, stowarzyszenie przeżywało już w tym okresie zmierzch[31]. Aktywni filmowcy w łonie „Startu” nie mieli czasu na działania organizacyjne, brakowało pieniędzy, a po aferze związanej z Bezdomnymi „Start” był niemal już na oficjalnym indeksie[32]. Nie udał się pokaz „Czeska awangarda filmowa” w marcu 1934 roku, pomimo szumnego rozreklamowania. Nie wzięli w nim udziału żadni filmowcy, a Czechosłowację reprezentował tylko krytyk filmowy „Lidových Novin” Svatopluk Ježek. Organizacja pokazu nastręczyła sporych trudności, przede wszystkim cenzuralnych i logistycznych. W zaprzyjaźnionym Sfinksie dostali kredyt na pokaz we wczesnych godzinach niedzielnych w sali Atlanticu. Pożyczono pieniądze na druk afiszy, które w imieniu stowarzyszenia i posła Republiki Czechosłowackiej w Polsce dra Václava Girsy zapraszały na pokaz czechosłowackiej awangardy. Podjęto również próby replikacji pokazów we Lwowie, w Krakowie oraz Łodzi. Pierwszym zgrzytem, jak wspomina Toeplitz, było to, że pokaz zbiegł się w czasie z zaostrzeniem antyczechosłowackiej retoryki w prasie związanej z rządem, co rykoszetem trafiło w nich. Nastąpiły też problemy z kolportażem plakatów – zostały one rozlepione w niewidocznych miejscach. Frekwencja nie dopisała.

Przed kinem pusto, na sali może 30% miejsc zajętych. Przyjeżdża dr Girsa z gronem urzędników z poselstwa – witamy go z zakłopotaniem, bo i w kinie pusto, i nie ma naturalnie nikogo ze sfer oficjalnych. Czekamy jeszcze pięć, dziesięć minut, aż przyjdą spóźnialscy – niestety nikt nie przychodzi. Trzeba zaczynać [33].

Ježek odczytał swoje wystąpienie po francusku i przystąpiono do pokazu filmów, które okazały się źle dobrane. Rozpoczęto od filmu naukowego o grotach stalaktytowych w Tatrach, później wyświetlono filmy naukowe o eksperymentach Instytutu Badań Hydraulicznych w Brnie. W końcu, jak relacjonowała Stefania Zahorska, publiczność doczekała się awangardy: Światło przenika ciemności Otakara Vávry i Františka Piláta (Světlo proniká tmou, 1931), a także kilka aktów z Ziemia śpiewa Karela Plicki (Zem spieva, 1933), który później cieszył się zainteresowaniem na Biennale w Wenecji, oraz Symfonia architektury Alexandra Hackenschmidta o Hradczanach (Na Pražském hrade, 1931)[34]. Wydarzenie zostało ocenione negatywnie. Sprawę pokazu czeskiej awangardy referował Toeplitz na zebraniu: Impreza finansowo i moralnie nieudana. Finansowo z powodu przedłużonego pobytu Ježka w Warszawie i nieprzewidzianych wydatków na reklamę i porozumiewanie się z prowincją. Jeśli chodzi o moralną stronę, to niepowodzenie należy przypisać nieumiejętnie dobranemu programowi, za co całkowitą winę ponosi Ježek[35].

Było to w zasadzie ostatnie duże wydarzenie zorganizowane przez „Start”. Zrezygnowano z planowanego pokazu filmu amerykańskiego; Aleksander Minorski wniósł projekt urządzenia święta filmu artystycznego w postaci cyklu odczytów i pokazów, który ostatecznie upadł. Zaczęły się problemy lokalowe. Regulowanie długów z powodu braku gotówki odłożono do czasu pokazu organizowanego razem z „Kuźnią Młodych”. Ten odbył się, kilkakrotnie przekładany, 11 marca. Po przemówieniach redaktora naczelnego pisma, wprowadzeniu Toeplitza – jak donosiła w złośliwej relacji „Kuźnia” – Nareszcie zgasło światło i publiczność doczekała się… jednego aktu filmu rosyjskiego z 1915 roku. Film ten bardzo wymownie ilustrował cierpienia zadawane porządnej „famielji” przez łotra nazwiskiem Kopczyk[36]. Następnie zaprezentowano trzy końcowe akty niezidentyfikowanego filmu René Claira oraz, znowu poprzedzone komentarzem Toeplitza, dwa reportaże Foxa, film rysunkowy z Betty Boop oraz Drobiazg melodyjny Themersonów (1933). Ponownie impreza okazała się klapą (protokół: Dysproporcja między planem a realizacją); za niską frekwencję obwiniono redakcję, która nie zrobiła reklamy. Impreza przyniosła straty zamiast zysków[37].

Fiasko tej imprezy doprowadziło do przesilenia organizacyjnego. Konieczność spłaty długów okazała się paląca, brak też było wyraźnych pomysłów na przyszłość i pewności, czy w ogóle warto coś robić. Protokół odręczny z tego posiedzenia jest trudno czytelny, co może oddawać emocje podczas dyskusji[38]. Stefania Heymanowa zgłosiła swoją dymisję, gdyż uznała „Start” za niepotrzebny. Kazimierz Haltrecht mówił: „Start” jest potrzebny, bo nie spełnił zadań awangardy. Muszą być inni ludzie, aby kontynuowali zadania „Startu”. Bachrach narzekał na panikę i proponował: Nie jestem za kasacją stowarzyszenia, ale za walnym zebraniem i wyborami do nowego zarządu. Cękalski zrezygnował z prezesostwa i ostatecznie cały zarząd podał się do dymisji, co spowodowało konieczność zwołania kolejnego walnego zgromadzenia w celu wybrania nowych władz. Toeplitz zapowiedział tylko chęć wystąpienia w celu omówienia upadku „Startu”. Muszą być ludzie do pracy. Na początku byli ludzie chcący pracować w filmie. Jestem wrogiem zbiorowości „Startu”. Zapisali się, ale nic nie robią – podsumował.

Jerzy Toeplitz, źródło: Fototeka FINA

Zebranie wyznaczono na 24 kwietnia i być może przewidując problemy frekwencyjne, w komunikacie zaznaczono od razu, że w drugim terminie (pół godziny później) może się ono odbyć bez względu na liczbę obecnych. Zaznaczono również, że zebranie będzie dotyczyć fundamentalnych spraw stowarzyszenia i wzywa się członków do jak najliczniejszego przybycia[39]. Nic to jednak nie dało i w kolejnym numerze „Dekady” donoszono smutno, że zebrania „Startu” nie wzbudzają szerszego zainteresowania wśród członków: Dziwne, że w stolicy wielkiego państwa nie może utrzymać się jedno stowarzyszenie miłośników filmu artystycznego. Trudno siać na ugorze![40]. Kilka tygodni później powtórzono, że o „Starcie” nic nie słychać; od kilku miesięcy nie urządzono w Warszawie żadnego pokazu ani odczytu[41]. W kontekście niedawnego zamknięcia Polskiego Klubu Artystycznego pisano: Byłoby bardzo przykre, gdyby pogłoski o zmierzchu „Startu” były prawdziwe. Zwinięcie instytucji, której zadanie polegało na propagowaniu filmu artystycznego, byłoby smutnym dowodem, że Warszawa nie ma zrozumienia dla zagadnień artystycznych i kulturalnych[42].

Potwierdził to publicznie Toeplitz: (…) „Start” po okresie całorocznej wegetacji (sezon 1933–34) znajduje się w stanie zupełnego rozkładu[43]. Napisał, że jako trzyletni członek zarządu stowarzyszenia jest świadomy popełnionych błędów. Zamiast zamkniętej grupy awangardzistów stworzono niepotrzebnie organizację masową, w której znalazło się wielu ludzi, niemających nic wspólnego nie tylko z ruchem awangardowym, ale nawet z filmem. Kilkuset „biernych” członków uniemożliwiło organizacji pracę, a do klęski „Startu”, który w latach swojej świetności dopomógł do wzrostu zainteresowania sprawami filmowymi, przyczyniły się niechętny i podejrzliwy stosunek władz administracyjnych oraz jawne szykany magistratu[44].

Jeszcze w 1935 roku podjęto próbę animacji działań stowarzyszenia. „Dekada”, w której publikowali Teodor Braude i Seweryn Tross, zamieściła wiele materiałów wspierających tę ideę i promujących startowe wydarzenia. Braude zwracał uwagę, że zainteresowanie filmem artystycznym wśród młodzieży jest niewielkie, a organizacje artystyczne („Start” i „Awangarda”) powinny działać lepiej, bo – przywołując naczelny argument startowców – świadoma publiczność kinowa jest fundamentem zdrowej kinematografii[45]. W związku z planowanym walnym zgromadzeniem postanowiono przypomnieć o stowarzyszeniu. Piątego stycznia późnym wieczorem (23:00) w kinie Światowid zorganizowano pokaz filmu Świat się śmieje wraz z awangardowym nadprogramem[46]. W Klubie Literackim „S” Cękalski i Tross mieli wygłosić referat i kontrreferat Cechy charakterystyczne sztuki filmowej, a Aleksander Bachrach poprowadzić dyskusję na temat niedawno wyświetlonego filmu Grigorija Aleksandrowa[47]. Dzień później odbyło się doroczne walne zgromadzenie stowarzyszenia w Instytucie Filmowym, na którym wybrano nowy zarząd. Zmiany personalne w stosunku do poprzednich lat były znaczne. Stanowisko prezesa utrzymał Cękalski, wiceprezesem został Ford, sekretarzem Haltrecht, skarbnikiem Braude, a funkcję kierownika artystycznego objęła… Stefania Zahorska[48]. Miesiąc później zorganizowano jeszcze jeden wieczór w klubie „S”. Był to jednak łabędzi śpiew. Po kilku tygodniach Tross smutno skwitował sprawę w artykule A może rzeczywiście nie warto?, gorzko konstatując, że nie ma w Polsce publikacji filmowych, nie ma niezależnej prasy, a wielu zapaleńców filmowych doszło do wniosku, że walka o kulturę filmową i film artystyczny to donkiszoteria, na którą nie warto poświęcać sił i zdrowia. Może rzeczywiście lepiej będzie zostawić film kucharkom i paniusiom o twarzyczkach Grety lub Marleny i zrezygnować z filmu jako sztuki?[49] Tak też zrobili zniechęceni członkowie „Startu”, którzy porzuciwszy ten szyld, rozeszli się do swoich spraw zawodowych.

Publikacja powstała w ramach projektu badawczego finansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji nr DEC-2012 /07/E/HS2/03878.

Wróć do poprzedniej strony