Akademia polskiego filmu

Podejmując analizę twórczości Andrzeja Munka miotam świadomość, że dotychczasowe próby jej interpretacji charakteryzuje wyraźne ograniczenie pola widzenia. Pozostawano bowiem głównie w rejonie wy-znaczonym dokonaniami samej sztuki filmowej, traktując je niejako w oderwaniu od innych zjawisk życia artystycznego i szerszego kontekstu kulturowego, co jest, jak sądzę, poważnym błędem metodologicznym, zawężającym możliwości opisowe i interpretacyjne.

Książka ta jest więc .próbą określenia i interpretacji twórczości Andrzeja. Munka, przeprowadzoną drogą odkrywania tych jej cech, które przy całej filmowej autonomii byłyby dowodem integralnych związków z polską kulturą w ogóle, a literacką w szczególności. Celem pracy jest zatem określenie kontekstów oraz tradycji, z której dzieła Munka wyrastały, a także zaakcentowanie ich oryginalności.

Jedna rzecz wydaje się bezsporna — twórczości Andrzeja Munka nie można rozpatrywać wyłącznie w ramach dziejów polskiego kina i dokonań sztuki filmowej w ogóle. Jej kontekstem musiała się stać prze-de wszystkim szeroko rozumiana tradycja literacka na tej samej zasadzie, na jakiej nie może być ona wydzielona z całości kultury. Motywy tematyczne, idee i kształt artystyczny poszczególnych filmów Munka wyznaczały ich miejsce w bardzo konkretnych nurtach tej kultury, jej poszukiwań i przemian. Swoista autonomia twórczości Munka w ramach polskiego filmu kazała szukać jej cech indywidualnych i innej, nie tylko filmowej tradycji.

Celom i zamierzeniom książki towarzyszyło przekonanie, że filmy Andrzeja Munka są jeszcze jednym dowodem jedności i ciągłości kultury, przekonanie, że wielkie problemy moralne, polityczne i historiozoficzne, ich główne wątki i matm, można odnaleźć w różnych dziedzinach sztuki, że te różnorodne artystyczne wypowiedzi, wyrażone poprzez odmienne tworzywa, dopełniając się wzajemnie, tworzą pełny obraz kultury. Takie całościowe widzenie kultury pociąga za sobą wybór określonej metody postępowania.

Zamknięte dziś już dzieło Andrzeja Munka jest, co staram się w książce pokazać, przykładem pełnego, twórczego uczestnictwa artysty w najistotniejszych nurtach i zjawiskach myśli społecznej i w dokonaniach artystycznych czasów współczesnych, uczestnictwa aktywnego i oryginalnego, wyzbytego kompleksów wobec głównego nurtu narodowych tradycji kulturowych — tradycji literackiej, a jednocześnie w tradycję tę uwikłanego w sposób najcenniejszy, bo dynamiczny, twórczy.

Podjęta w mej książce próba interpretacji twórczości Andrzeja Munka, określenia jej odrębności i związków z najistotniejszymi w naszej kulturze tradycjami i nurtami, pozwoliła, jak sądzę, zaakcentować pewne zjawiska ogólniejsze. Można bowiem mówić o swoistej wędrówce tematów i idei, które stają się kategoriami ponadliteracki i ponadfilmowymi, elementami łączącymi różne rodzaje sztuki. Podobieństwo czy nawet tożsamość tych tematów, motywów i idei wiąże się z wyborem podobnej postawy twórczej i stylu, a pewne kategorie estetyczne pozostają wspólne dla wielu dziedzin sztuki.

Wstęp