Akademia polskiego filmu

Jeden z czołowych autorów zdjęć w kinie polskim lat 80. XX w. Potwierdzeniem wysokich notowań i wszechstronnego talentu operatorskiego Witolda Adamka było przyznanie mu na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku w 1985 roku nagrody za zdjęcia do aż trzech filmów: Nadzoru Wiesława Saniewskiego (1983, prem. 1985), Yesterday Radosława Piwowarskiego (1984) i Barytona Janusza Zaorskiego (1984). Wszystkie te filmy były barwne, przy czym w każdym z nich kolor został wykorzystany inaczej. W ujętym w programie Akademii Polskiego Filmu dramacie więziennym Nadzór, którego akcja rozgrywa się w ponurym więzieniu kobiecym w latach 60. XX w., dominanta sinoniebieska oddaje mroczność tego miejsca. Zdjęcia wyglądają prawie jak czarno-białe, co zbliża realistyczny film Saniewskiego do poetyki dokumentu. Ich dodatkową zaletą jest tak zgrabne połączenie scen zrealizowanych w prawdziwym zakładzie karnym ze scenami nakręconymi w studio, że na ekranie (także dzięki inscenizacji i montażowi) nie dostrzega się różnicy.

W tę samą epokę przenosi widzów Yesterday, tym razem nostalgiczna opowieść o młodych ludziach z prowincjonalnej miejscowości, zafascynowanych muzyką Beatlesów. Obraz mieni się wieloma, w większości ciepłymi, barwami i łączy w sobie wierność wobec rzeczywistości z poetyckością, co zresztą będzie jednym z wyróżników sztuki operatorskiej Witolda Adamka także w innych filmach, zwłaszcza Piwowarskiego, np. w Pociągu do Hollywood (1986).

W Barytonie też ciepłą, ale już nie upoetyzowaną i bardziej zdyscyplinowaną koncepcję kolorystyczną narzuciła Adamkowi konwencja samego filmu: drapieżnego dramatu obyczajowo-sensacyjnego w stylu retro (rzecz dzieje się w 1933 roku). W takich filmach kolor odgrywa istotną rolę, oddając urodę wnętrz i kostiumów, ale w Barytonie nie mniejsze znaczenie ma narracyjna funkcja kamery, odzwierciedlająca dużą dynamikę akcji.

Oprócz Nadzoru w Akademii Polskiego Filmu oglądamy jeszcze dwa filmy ze zdjęciami Witolda Adamka – Matkę Królów Janusza Zaorskiego (1982, prem. 1987; współautor zdjęć: Edward Kłosiński) oraz Krótki film o miłości Krzysztofa Kieślowskiego (1988), kinową, poszerzoną wersję odcinka Dekalog, Sześć z serialu Dekalog (1988) tego samego reżysera.

W czarno-białej Matce Królów obraz jest surowym, realistycznym zapisem dramatycznych losów tytułowej bohaterki oraz jej synów na krótko przed wybuchem drugiej wojny światowej, podczas okupacji hitlerowskiej, a głównie w czasach stalinowskich.

W jednym z węzłowych wątków Krótkiego filmu o miłości Adamek sprostał wyzwaniu narracyjnemu, jakim było utożsamienie obiektywu ze wzrokiem dziewiętnastolatka wpatrującego się przez lunetę w trzydziestolatkę z mieszkania w bloku naprzeciwko.

Za zdjęcia do Krótkiego filmu o miłości oraz do współczesnego dramatu psychologicznego Wiesława Saniewskiego Dotknięci (1988) Adamek otrzymał w 1988 roku kolejną nagrodę na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych (który wówczas odbywał się w Gdyni).

O wszechstronności talentu operatorskiego Adamka – o tym, że nie zasklepia on zdjęć filmowych swego autorstwa w jednej, mniej czy bardziej realistycznej, poetyce – świadczy choćby film Andrzeja Kotkowskiego W starym dworku, czyli niepodległość trójkątów (1984), oparty na dramacie Witkacego, surrealistyczno-oniryczny w warstwie wizualnej. Z kolei ku groteskowemu widzeniu rzeczywistości Adamek skłaniał się w Jeziorze Bodeńskim Zaorskiego (1985) i filmie Jerzego Skolimowskiego 30 Door Key (1991) – adaptacji powieści Witolda Gombrowicza Ferdydurke. Natomiast w dramacie historycznym Juliusza Machulskiego Szwadron (1992), zrealizowanym w wówczas rzadko stosowanym w Polsce systemie szerokoekranowym Panavision, dowiódł, że potrafi nadać obrazowi epicki rozmach.

Witold Adamek urodził się 7 listopada 1945 roku w Łodzi. W 1969 roku ukończył tam studia na Wydziale Operatorskim Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej i Filmowej.

Jako autor zdjęć do pełnometrażowych kinowych filmów fabularnych debiutował Grzechem Antoniego Grudy Jerzego Sztwiertni (1975). Kieślowski, Kotkowski, Machulski, Piwowarski, Saniewski, Skolimowski i Zaorski nie wyczerpują listy znanych reżyserów, z którymi współpracował w trakcie swojej kariery. Znajdują się na niej bowiem też m.in.: Jacek Bromski, Feliks Falk, Juliusz Machulski, Janusz Majewski, Janusz Morgenstern i Andrzej Wajda.

Na tej liście nie powinno zabraknąć samego Witolda Adamka, który zrobił zdjęcia także do własnych filmów, będąc zarazem ich scenarzystą: Poniedziałku (1998), Wtorku (2001) czy S@motności w sieci (2006), nakręconej według bestsellerowej powieści Janusza L. Wiśniewskiego.

Adamek najwyraźniej przywiązuje dużą wagę do kompozycji kadru, gdyż w trakcie realizacji większości filmów, do których robił zdjęcia, pełnił również funkcję operatora kamery.

We wszechstronnym dorobku Witolda Adamka, obejmującym także sferę produkcji filmowej, czego przykładem jest dramat okupacyjny Jana Jakuba Kolskiego Daleko od okna, nie brakuje filmów i seriali telewizyjnych oraz kilkudziesięciu widowisk Teatru Telewizji.

Andrzej Bukowiecki