Akademia polskiego filmu

Drogie Czytelniczki, drodzy Czytelnicy,

tematem przewodnim drugiego tegorocznego numeru „Pleografu” jest najnowsze kino Agnieszki Holland. Kobiety w polskim kinie zaczynają być coraz bardziej znaczącą siłą: kino dokumentalne, a powoli, jak się wydaje, również animowane, staje się ich domeną, filmy fabularne zaś Małgorzaty Szumowskiej, Agnieszki Smoczyńskiej, Anny Jadowskiej czy Jagody Szelc zdobywają nie tylko publiczność, ale i nagrody. Agnieszka Holland to niejako symbol kobiecej perspektywy w polskim kinie, jedna z najsilniejszych jego osobowości, a więc swego rodzaju matronka kolejnych pokoleń reżyserek, które, niekoniecznie odnosząc się do jej twórczości, zajmują przestrzeń symbolicznie przez nią wykreowaną w polskim kinie. Zdecydowałyśmy się jednak nie patrzeć historycznie, ale raczej skupić się na najnowszej twórczości reżyserki, podkreślić jej silny związek z tym, co dziś dzieje się w polskiej kulturze i życiu społecznym.

Dlatego też proponujemy otwierający ten numer dwugłos na temat filmu Pokot (2017), dla którego pierwowzorem literackim była powieść Olgi Tokarczuk Prowadź swój pług przez kości umarłych. Pierwszy z tekstów, autorstwa Sebastiana Smolińskiego, oferuje niezwykle ciekawe spojrzenie z perspektywy animal studies i określa film Holland jako jeden z najważniejszych manifestów ekologicznych współczesnego polskiego kina. Analiza Smolińskiego nie jest jednak bezkrytyczna, wchodzi w dyskusję z tym, co próbuje nam powiedzieć reżyserka, robiąc to, co pozornie deklaruje sam film – problematyzując przede wszystkim sytuację zwierząt, nie ludzi.

Komplementarny tekst Agnieszki Morstin idzie nieco inną ścieżką, łącząc Pokot z kanonicznym filmem Agnieszki Holland Gorączka z 1980 roku i wykazując ich przewrotne, nieoczywiste pokrewieństwo ujawniające się w rewolucyjności głównych bohaterów. Z drugiej strony Morstin wpisuje swoją refleksję dotyczącą Pokotu w kontekst studiów nad neosarmatyzmem i jego związków z nowoczesnością.

Uzupełnieniem obu tekstów jest wywiad przeprowadzony w ostatnich dniach z reżyserką przez Klarę Cykorz i Klaudię Rachubińską, dotyczący przede wszystkim bieżących projektów twórczyni oraz współczesnych seriali.

Kolejna lektura, prowadząca już w inny obszar tematyczny, ma szczególny charakter – to tłumaczenie dwóch rozdziałów z książki Annette Insdorf Intimations. The Cinema of Wojciech Has (Northwestern University Press, 2017), pierwszej tak obszernej anglojęzycznej publikacji dotyczącej twórczości polskiego reżysera. Podstawową wartością tych dwóch tekstów jest spojrzenie z zewnątrz – dla rodzimych czytelników przyjęcie takiej perspektywy może być ważną lekcją pozwalającą zorientować się, jakie wątki i konkluzje kino to prowokuje dla widza spoza naszego kręgu, nieuwikłanego w polskie konteksty.

Punktem wyjścia dla Weroniki Szulik, autorki tekstu Z miłości do kina, była lektura książki Kinofilia zaangażowana. Stowarzyszenie Miłośników Filmu Artystycznego „Start” i upowszechnianie kultury filmowej w latach 30. XX wieku Łukasza Biskupskiego (Wydawnictwo Przypis, Łódź 2017). Długo oczekiwana monografia – której autor skrupulatnie odbudowuje i weryfikuje historię ruchu oraz jego twórców, a także skupia rozproszone teksty z epoki – stanowi może nie tyle wypełnienie pewnej białej plamy w historii polskiego  kina, ile uspójnienie i uwspółcześnienie spojrzenia na fenomen, jakim był „Start”. Szulik nie ogranicza się jednak do zreferowania założeń Biskupskiego i krytycznego zweryfikowania ich realizacji, ale proponuje własną perspektywę spojrzenia i na zjawisko, jakim było Stowarzyszenie, i na jego dorobek, i wreszcie przede wszystkim na miejsce, jakie zajmowało w polskim środowisku filmowym dwudziestolecia międzywojennego.

Z tekstem tym współgra rozmowa, którą Monika Talarczyk przeprowadziła z Łukaszem Biskupskim i Kubą Mikurdą właśnie wokół Kinofilii zaangażowanej w kinie łódzkiej Szkoły Filmowej. Dotyczyła ona jednak nie tylko owej publikacji, ale i projektu „Restartu”, który – w zamierzeniu jego twórców i założycieli – ma być swoistą symboliczną kontynuacją ruchu sprzed lat, ma odnawiać jego ideały.

Ostatni spośród zamieszczonych w tym numerze wywiadów przeprowadził Piotr Śmiałowski, który rozmawiał z Jerzym Radziwiłowiczem w 10. rocznicę śmierci Stanisława Różewicza. To rozmowa szczególna, próbująca przywołać niezwykłą osobowość i aurę tego tak ważnego, choć osobnego reżysera polskiego kina.

Na koniec proponujemy dwie rozbudowane recenzje. Pierwsza z nich, napisana przez Marcina Adamczaka, poświęcona jest książce Anny Szczepańskiej Do granic negocjacji. Historia Zespołu Filmowego „X” Andrzeja Wajdy (1972–1983) (Universitas, Kraków 2017). Autor akcentuje pionierski charakter monografii, stanowiącej tłumaczenie pracy doktorskiej, którą Szczepańska, polska badaczka pracująca we Francji, napisała w języku francuskim i obroniła na Sorbonie. Recenzję tę można również potraktować jako uzupełnienie tekstów dotyczących filmów Agnieszki Holland – reżyserka była przecież członkinią Zespołu „X”. W numerze tym znalazło się też zaproponowane przez Annę Taszycką omówienie wznowienia kanonicznej już publikacji Mirosława Przylipiaka Kino stylu zerowego. Dwadzieścia lat później (Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2017).

Zespół Redakcyjny