Akademia polskiego filmu

Reżyser filmowy, teatralny i telewizyjny, scenarzysta, operator, pedagog, literat. Urodził się 29 stycznia 1956 roku we Wrocławiu. Absolwent Wydziału Operatorskiego Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi (1985). W latach 1977-1981 pracował w Ośrodku Telewizji Polskiej Wrocław jako operator. Pochodzi z rodziny o bogatych tradycjach filmowych. Jego babka była właścicielką jednego z pierwszych łódzkich kin – Théâtre Optique Parisien (1907-1922), dziadek zajmował się wynajmem kopii, ojciec – Roman Kolski – był znanym montażystą, także siostra Ewa Pakulska zajmowała się montażem.

Jan Jakub Kolski zaczynał od realizacji – wspólnie z Jarosławem Żamojdą – dokumentów przyrodniczo-geograficznych, m.in. Najpiękniejsza jaskinia świata (1983; nagroda za zdjęcia w Budapeszcie), Polskie parki i rezerwaty przyrody (1985), oraz krótkich etiud dokumentalnych i fabularnych, z których wyróżnia się Ładny dzień (1988), nastrojowa ballada o starym małżeństwie mieszkającym gdzieś na końcu świata. W 1990 roku nakręcił pierwszy pełnometrażowy film kinowy – Pogrzeb kartofla, przejmującą opowieść o mężczyźnie powracającym po wojnie z obozu koncentracyjnego, któremu podczas nieobecności rozkradziono cały dobytek, a dwa lata później pierwszą fabułę telewizyjną – Pograbek (nagrody w Gdyni i Łagowie), historię wieśniaka trudniącego się uśmiercaniem starych koni, starającego się odzyskać względy swej żony. Dużą popularność oraz uznanie krytyki przyniósł mu Jańcio Wodnik (1993; nagrody w Gdyni, Łagowie, Bratysławie, Cottbus, Moskwie i Świetłogorsku), przepiękna przypowieść o tym wszystkim, co najważniejsze. Tytułowy bohater posiada cudowną moc uzdrawiania za pomocą wody. Zostawia żonę i wyrusza w świat, by nieść ludziom ulgę w cierpieniach. Szybko jednak przychodzi pycha, kuszą miraże łatwego, pełnego uciech życia. Wtedy się okazuje, że moc zniknęła bez śladu…

Już tymi pierwszymi filmami wypracował sobie Kolski własny, natychmiast rozpoznawalny styl, przepełniony magią i poezją, w którym to, co najcenniejsze w tzw. chłopskim nurcie naszej literatury, miesza się z charakterystycznym dla kultury iberoamerykańskiej realizmem magicznym, a wszystko zostaje przefiltrowane przez bogatą wyobraźnię reżysera, zarówno wizualną, jak i werbalną. W takiej właśnie stylistyce – i z tak niekonwencjonalnymi protagonistami – są utrzymane jego następne filmy: telewizyjny Magneto (1993), o człowieku, którego organizm przyciągał metale, Cudowne miejsce (1994), o kobiecie-stygmatyczce, Grający z talerza (1995), historia uczucia liliputki i mężczyzny o dwóch twarzach, czy Szabla od komendanta (1995), zabawna opowieść o szwoleżerze Jakubku, który za zasługi w wojnie polsko-bolszewickiej roku 1920 dostał szablę od samego Józefa Piłsudskiego i po śmierci próbuje ją wnieść do nieba, mimo zakazu samego świętego Piotra. Ukoronowaniem tej stylistyki jest Historia kina w Popielawach (1998; Złote Lwy w Gdyni), wielkie wyznanie miłości do kina i wiary w jego ogromne możliwości, w której przytacza dzieje Józefa Andryszka, wynalazcy – na długo przed braćmi Lumière – tzw. kinomaszyny, czyli urządzenia do wyświetlania ręcznie malowanych obrazów.

W kolejnych filmach, na które również spadła lawina festiwalowych nagród, Kolski nieco odbiega od swej dotychczasowej stylistyki: Daleko od okna (2000) to ekranizacja opowiadania Hanny Krall, Pornografia (2003) – powieści Witolda Gombrowicza, Wenecja (2010) – opowiadania Włodzimierza Odojewskiego. Bliższe związki z wypracowanym wcześniej charakterem filmowego pisma można dostrzec w Jasminum (2006), opowieści tajemniczej i magicznej, pełnej zmysłowych zapachów, wypełnionej szczególnym światłem, jakie roztacza wokół siebie miłość.

Kolski z powodzeniem uprawia również literaturę, wydał m.in. zbiór opowiadań Jańcio Wodnik i inne nowele oraz powieści – Kulka z chleba i Egzamin z oddychania. Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski za osiągnięcia w działalności artystycznej i dydaktycznej (2011).

Jerzy Armata