Akademia polskiego filmu

Studio Filmowe im. Karola Irzykowskiego powstało 1 lipca 1981 roku. Jak donosiła prasa, „powołaniu tej od dawna oczekiwanej placówki przyświecało umożliwienie realizacji filmów młodym twórcom, których propozycje nie mieszczą się w schematach programowych i artystycznych istniejącej kinematografii”. Władza osłabiona była solidarnościową rewolucją, a tymczasem prasa filmowa narzekała stale na trudną drogę do debiutu. Inicjatywa młodych filmowców, absolwentów Szkoły Filmowej w Łodzi, zorganizowanych pod przewodnictwem Janusza Kijowskiego, padła więc na podatny grunt. Radę Inicjatywną tworzyli ludzie młodzi, przed lub tuż po trzydziestce: Maciej Falkowski, Jan Mogilnicki, Michał Tarkowski, Robert Gliński, Waldemar Dziki. Pierwszym dyrektorem Studia został Tomasz Miernowski. Studio miało własną Radę Artystyczną, jej szefami byli Maciej Falkowski (1981) i Jan Mogilnicki (1981-1985). Ta struktura organizacyjna odróżniała „Irzykowskiego” od ówczesnych Zespołów Filmowych. Od roku 1987 istniała również funkcja Przewodniczącego Rady, który był faktycznym szefem Studia. Funkcję tę pełnili: Janusz Kijowski (1988-1989), Mariusz Treliński (1989-1990), Jacek Skalski (1991-1996). Dyrektorami Studia (szefami produkcji) byli kolejno: ogromnie zasłużony dla rozwoju „KI” Tomasz Miernowski (1981-1984), a następnie: Elżbieta Supa (1984-1985), Leszek Kwiatek (1985-1987), Zbigniew Pepliński (1988-1991), Jerzy Bugajski (1991-2005). Kierownikiem literackim od 1991 roku był Jarosław Sander. Studio zostało zlikwidowane 1 czerwca 2005 roku poprzez połączenie z Wytwórnią Filmową „Czołówka″.

Dorobek Studia to długa lista debiutów, filmów niezależnych artystycznie, odważnych, poszukujących. Wśród nich najgłośniejsze tytuły to w latach 80.: Niedzielne  igraszki Roberta Glińskiego, Choinka strachu Tomasza Lengrena, Wigilia '81, Kornblumenblau Leszka Wosiewicza, Nadzór i Dotknięci Wiesława Saniewskiego, Dom wariatów i Życie wewnętrzne Marka Koterskiego, Weryfikacja Mirosława Gronowskiego, Maskarada Janusza Kijowskiego, Ostatni dzwonek Magdaleny Łazarkiewicz,  Schodami w górę, schodami w dół Andrzeja Domalika, Chce mi się wyć Jacka Skalskiego, O rany, nic się nie stało!!! Waldemara Szarka. Wiele z tych filmów było zaangażowanych politycznie, trafiało na lata na „półki”, a samo Studio było pod obstrzałem władzy. Jednocześnie „Irzykowski” produkował krótkie filmy fabularne i dokumenty. Do najbardziej znanych filmów krótkich należą: Przechodzień Andrzeja Titkowa, Jest Krzysztofa Krauzego, Dziurka od klucza Mariusza Trelińskiego, Szmery Jacka Skalskiego, Jestem mężczyzną Marii Zmarz-Koczanowicz, Przypadek Hermana - palacza Wosiewicza i słynna Fala Piotra Łazarkiewicza.

Jak podsumowuje Marek Rudnicki, „mimo próby nałożenia kagańca młodzi twórcy Studia nigdy nie zrealizowali żadnego filmu «na cześć» władzy, odróżniając się od starszych kolegów pracujących w niektórych uległych Zespołach Filmowych”. Z perspektywy lat widać, że okres największych sukcesów Studia przypadł na najtrudniejsze politycznie lata 1981-1986, kiedy Studio cieszyło się największą swobodą i samorządnością (choć specyficzna jego struktura generowała także problemy organizacyjne i decyzyjne).

W roku 1986 w Studiu powstał Zespół Twórców Filmowych „Dom″ w większości złożony z absolwentów Wydziału Radia i Telewizji Uniwersytetu Śląskiego, który dwa lata później usamodzielnił się i wyodrębnił.

W latach 90. Studio wyprodukowało takie filmy, jak Pożegnanie jesieni Mariusza Trelińskiego, Pogrzeb kartofla i Cudowne miejsce Jana Jakuba Kolskiego, Śmierć dziecioroba Wojciecha Nowaka, In flagranti Wojciecha Biedronia, Kraj świata Marii Zmarz-Koczanowicz, Balanga Łukasza Wylężałka, Miasto prywatne Jacka Skalskiego. Ostatnimi filmami fabularnymi w dorobku Studia był świetnie przyjęty przez krytykę Portret podwójny Mariusza Fronta i Warszawa Dariusza Gajewskiego, pierwszy debiut w historii nagrodzony Złotymi Lwami na FPFF w Gdyni (w 2003 roku). 

Anna Wróblewska