Akademia polskiego filmu

„Wolność jest podstawową rzeczą, do której człowiek powinien zmierzać. Najważniejsze jest zyskanie maksymalnej wolności wyboru w życiu osobistym i zawodowym. Zawsze starałem się być wolny, tracąc po drodze pewne szanse – mówię tu także o wolności w wyrażaniu pewnych sądów” – wyznaje Jan Nowicki.

Urodził się 5 listopada 1939 roku w Kowalu koło Włocławka. Absolwent Wydziału Aktorskiego krakowskiej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej (1964). Od 1965 roku związany ze Starym Teatrem w Krakowie.

Wystąpił w ponad 120 filmach i serialach telewizyjnych. Zadebiutował – jeszcze podczas studiów – epizodem w Przygodzie noworocznej (1963) Stanisława Wohla. Pierwszą dużą rolę – kapitana Wyganowskiego – zagrał w Wajdowskiej ekranizacji Popiołów (1965) Stefana Żeromskiego. Rok później wcielił się w głównego bohatera Bariery (1966) Jerzego Skolimowskiego, kontynuacji debiutanckiego Rysopisu (1964) i Walkowera (1965), autobiograficznej opowieści o losach młodego inteligenta w polskiej rzeczywistości lat sześćdziesiątych, usiłującego pokonać dzielące go od świata bariery: pieniądza, konwencji, hierarchii.

Kolejną interesującą rolą współczesną Nowickiego okazała się postać Marka, przyjaciela syna głównego bohatera, w Życiu rodzinnym (1970) Krzysztofa Zanussiego. Jedną ze swych najlepszych kreacji – czterdziestoparoletniego mężczyzny, którego kariera zawodowa znakomicie się rozwija, a jednocześnie pogrążonego w śmiertelnej chorobie  – stworzył w Spirali (1978) tegoż reżysera. Spośród ról współczesnych – jakże zróżnicowanych rodzajowo i gatunkowo – warto wymienić: geologa poszukującego ropy naftowej w Dziurze w ziemi (1970) Andrzeja Kondratiuka, urodziwego amanta w Anatomii miłości (1972) Romana Załuskiego, tytułowego szulera w pełnym suspensu Wielkim Szu (1982) Sylwestra Chęcińskiego, ekscentrycznego literata w Kraju świata (1993), fabularnym debiucie znanej dokumentalistki Marii Zmarz-Koczanowicz, uroczego seniora o ksywie „Matka” w Tulipanach (2004) Jacka Borcucha czy reżysera Jerzego w Jeszcze nie wieczór (2008) Jacka Bławuta. Ta ostatnia rola, będąca swoistym hołdem znakomitego dokumentalisty – w swym fabularnym debiucie – dla starych, wspaniałych aktorów, przyniosła Nowickiemu nagrodę za najlepszą pierwszoplanową rolę męską na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni (2008).

W 1969 roku wcielił się w Ketlinga – oficera szkockiego w służbie króla Polski – w ekranizacji Pana Wołodyjowskiego Jerzego Hoffmana, trzeciej części Sienkiewiczowskiej Trylogii. Ta udana rola otworzyła w dorobku Nowickiego imponującą kolekcję interesujących – zróżnicowanych stylistycznie – kreacji w realizowanych z dużym rozmachem inscenizacyjnym filmach o dużych walorach nie tylko myślowych, ale i widowiskowych. Oto najlepsze przykłady:  Józef w Sanatorium pod Klepsydrą (1973) Wojciecha Jerzego Hasa, oryginalnej ekranizacji prozy Brunona Schulza, będącej poetycką refleksją na temat ludzkiego przemijania, nieuchronności i nieodwracalności śmierci, ukazaną poprzez historię młodego człowieka, który odwiedzając tytułowe „sanatorium", przenosi się w surrealistyczny świat metaforycznej wyobraźni, książę Hans Heinrich XV w Magnacie (1986) Filipa Bajona, efektownej epopei, poświęconej  dramatycznym losom śląskiej rodziny magnackiej von Teuss na tle najważniejszych wydarzeń politycznych – od początku ubiegłego wieku po czasy powojenne, czy Belzebub w Lawie (1989), luźnej adaptacji Dziadów Adama Mickiewicza, najważniejszego dramatu romantycznego polskiej literatury, dokonanej przez Tadeusza Konwickiego, znakomitego pisarza i filmowca.

Kolekcja odznaczeń i festiwalowych laurów Nowickiego jest również imponująca. Znajdują się w niej – obok tych najbardziej prestiżowych (Złota Kaczka, Nagroda Ministra Kultury i Sztuki, Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski ) – m.in.: nagroda tygodnika „Przyjaźń” za rolę Rogożyna w Nastazji Filipownie (1977), dyplom honorowy w plebiscycie „Przekroju” na najpopularniejszych aktorów krakowskich w latach 1946-1981 (1982), I miejsce w plebiscycie „Dziennika Łódzkiego” na najpopularniejszego aktora filmowego (1983), Platynowy Szczeniak za wybitne osiągnięcia w aktorstwie filmowym na Festiwalu Aktorstwa Filmowego im. Tadeusza Szymkowa we Wrocławiu (2012) oraz Nagroda za całokształt twórczości artystycznej na 27. Tarnowskiej Nagrodzie Filmowej (2013).

Aktor jest bohaterem filmów dokumentalnych – Siedem grzechów głównych Jana Nowickiego (1993) Marty Węgiel, Żyć można wszędzie, umieraj, gdzie dom (2000) Marty Meszaros, Ostatni raz kawaler (2010) Jacka Bławuta oraz książek – Jan Nowicki (1984) Zofii Szczygielskiej, Jan Nowicki (1995) pod redakcją Dariusza Domańskiego, Jan Nowicki. Droga do domu (2009) Rafała Wojtasińskiego, a także autorem książek – Miedzy Niebem a Ziemią (2000) oraz Mężczyzna i one (2012).  

Jerzy Armata