Akademia polskiego filmu

Wydawało się, że pozostanie na całe życie Jankiem Kosem, najprzystojniejszym bohaterem serialu Konrada Nałęckiego Czterej pancerni i pies (1966-1970), a później woźnym Tureckim z telewizyjnego Kabareciku Olgi Lipińskiej, on jednak pokazał w wielu kreacjach filmowych, teatralnych, telewizyjnych i estradowych, że potrafi zagrać wszystko – w tonacji serio i tonacji buffo.

Urodził się 23 września 1939 roku w Dąbrowie Górniczej. Jest absolwentem Wydziału Aktorskiego Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej i Filmowej w Łodzi (1965, dyplom w 1971). Po studiach pracował w Teatrze im. Stefana Jaracza w Łodzi (1965-1970), a następnie w teatrach warszawskich: Komedii (1970-1971), Polskim (1971-1974), Kwadrat (1974-1980), Dramatycznym (1980-1984), Powszechnym (od 1984).

W filmie zadebiutował drugoplanową rolą w Panience z okienka (1964) Marii Kaniewskiej, ekranizacji popularnej powieści dla młodzieży Deotymy. Pierwszą główną rolę – młodego uczestnika ruchu oporu, któremu przyszło wykonać wyrok na przyjacielu – otrzymał trzy lata później w Stajni na Salvatorze (1967) Pawła Komorowskiego. Kolejne główne role – Julek w Małym (1970) Juliana Dziedziny i Józek w Milionerze (1977) Sylwestra Szyszki (nagroda za najlepszą pierwszoplanową rolę męską na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku  w 1977 roku) – to postaci współczesne, podobnie jak Michał, w telewizyjnym Wahadełku (1981), przejmującej opowieści o człowieku, w którego organizmie ogromnego spustoszenia dokonała choroba oraz ideologia. Ta kreacja przyniosła mu kolejną nagrodę za najlepszą pierwszoplanową rolę męską na festiwalu w Gdańsku (1981). Następną wielką kreację stworzył w Przesłuchaniu (1982; premiera w 1989) Ryszarda Bugajskiego, osadzonym w latach pięćdziesiątych, przejmującym studium wzajemnych relacji kat – ofiara. Rola bezwzględnego i okrutnego majora „Kąpielowego” została uhonorowana również nagrodą za najlepszą pierwszoplanową rolę męską na festiwalu gdyńskim, ale dopiero w 1990 roku.

Gajos jest aktorem wszechstronnym, znakomicie sprawdza się w repertuarze współczesnym i klasycznym, komediowym i dramatycznym, w rolach głównych i drugoplanowych – co nie uchodzi uwagi publiczności, krytyki oraz jurorów festiwali filmowych i teatralnych. Aktor zgromadził już na swym koncie ponad 80 nagród i wyróżnień. Wesołkowaty, ale i refleksyjny Janek z Big Bang (1986) Andrzeja Kondratiuka przyniósł mu Złoty Ekran (1987), cenzor z Ucieczki z kina Wolność (1990) Wojciecha Marczewskiego – trofea w Gdyni (1990) i Burgos (1994), rotmistrz Jan Dobrowolski ze Szwadronu (1992) Juliusza Machulskiego – nagrodę za drugoplanową rolę męską w Gdyni (1992), podobnie jak postać Cinquedy w Kiedy rozum śpi (1992) Marcina Ziębińskiego, mąż w ekranizacji Łagodnej (1995) wyreżyserowanej przez Mariusza Trelińskiego – statuetkę Jańcia Wodnika, śledczy Mazur w Fuksie (1999) Macieja Dutkiewicza – kolejne trofeum w Gdyni, tak jak bohater Żółtego szalika (2000) Janusza Morgensterna, odcinka cyklu „Święta polskie”, opartego na prozie Jerzego Pilcha (także kolejna statuetka Jańcia Wodnika), właściciel warsztatu samochodowego w To ja, złodziej (2000) Jacka Bromskiego – Orła za drugoplanową rolę męską (2001), Cześnik w adaptacji Fredrowskiej Zemsty (2002) Andrzeja Wajdy – także Orzeł, tym razem w kategorii głównych ról, lekarz Andrzej Hoffman w Tam i z powrotem (2001) Wojciecha Wójcika – kolejny Jańcio Wodnik (2003), braciszek Zdrówko w Jasminum (2006) Jana Jakuba Kolskiego – następny Orzeł oraz Złota Podkowa w Cieszynie, ojciec protagonisty w Mniejszym złu (2009) Janusza Morgensterna – statuetka Orła, tym razem za rolę drugoplanową.

Aktor jest bohaterem filmu dokumentalnego Magdaleny Kuydowicz – Portret Janusza Gajosa (1992) oraz książki Elżbiety Baniewicz – Gajos (2003, 2013). „Udało mi się odnieść sukces nad samym sobą. Nie dałem się upchnąć w jakiś kąt, a groziło mi to bardzo często. Ciągle starałem się oszukać tych, którzy chcieli mieć ze mną spokój. Najważniejsze jest więc, aby zaskakiwać, co dla aktora jest bardzo frapujące” – wyznaje.        

Jerzy Armata