Akademia polskiego filmu

Kino Andrzeja Kondratiuka jest w filmowym pejzażu Polski zjawiskiem unikatowym. Reżyser, scenarzysta, operator, autor muzyki, aktor, scenograf— to tylko niektóre z jego filmowych profesji. Jednak to nie liczne talenty autora (a raczej nie tylko one) sprawiają, że jego twórczość staje się po raz kolejny obiektem badawczego zainteresowania. To raczej szczególna i niepowtarzalna w swym kształcie filmowa materia, zrealizowana dzięki tym wielu talentom, przyciąga i skupia na sobie uwagę.

W pracy niniejszej dzieło Kondratiuka przemawia w dwojaki sposób: raz jako wspomniany przedmiot badawczych analiz i uogólnień, tym trudniejszych, że pisanych przez admiratora tej twórczości, co nie zawsze ułatwia naukową refleksję; po raz drugi — jako obiekt szczególnego rodzaju autorefleksji, która pozwala skonfrontować oraz uzupełnić krytyczny obraz filmowego świata artysty z tym, co on sam ma do powiedzenia na te-mat swego życia i tworzonych przez siebie filmów. Okazją do takiej auto-refleksyjnej interpretacji stała się rozmowa przeprowadzona w trakcie pisania pracy, w czerwcu i wrześniu 1997 roku, zamieszczona na końcu książki jako aneks. Uznałem, że warto w ramach tego studium pozwolić mówić Andrzejowi Kondratiukowi własnym głosem, pamiętając zarazem o tym, że głos badacza i komentarz czy wypowiedź artysty o sobie i swym dziele nie tylko nie muszą być tożsame, ale i z natury rzeczy wchodzą z sobą w dialog. Wywiad ten, którego obszerne fragmenty zamieszczam, dostarczył mi wiele cennego i inspirującego materiału do dalszych przemyśleń i konstatacji.

Wyjątkowość kina Andrzeja Kondratiuka ma między innymi również ten wymiar, że pozwala dostrzec w nim przejaw ogólniejszej prawidłowości, w myśl której artysta wciąż tworzy jedno dzieło. Mimo że zmienna i ewoluująca, sięgająca po różne tematy i operująca odmiennymi środkami artystycznymi, twórczość tego reżysera — wraz z rosnącym bagażem jego życiowych i filmowych doświadczeń — jawi się na kształt prywatnego, ale i wykreowanego na użytek publiczności, wieloczęściowego dzieła świadczącego o istnieniu pewnej harmonia mundi, na przekór otaczającemu chaosowi.

Poniższa rozprawa pozwoli, jak sądzę, prześledzić ewolucję autorskiego światopoglądu i kształtowanie się głównych motywów i wątków tematycznych sztuki Kondratiuka, a także ewolucję poetyki jego filmów, od początku lat sześćdziesiątych do chwili obecnej. Kolejne rozdziały ukazu-ją rozwój i przemiany zarówno samej twórczości, jak i odzwierciedlonego w niej spojrzenia autora oraz konstrukcji postaci jego bohaterów, zwłaszcza tych, którym przypada rola ekranowych alter ego.

Praca została pomyślana w taki sposób, aby spostrzeżenia dotyczące wcześniejszego okresu tej twórczości zawarte w pierwszych rozdziałach znalazły swoją kontynuację i dopełnienie w rozdziałach późniejszych. Stąd „spiralnie" skonstruowany tok wywodu, z założenia uwzględniający powtarzanie się pewnych wcześniej podjętych przez Kondratiuka motywów i wątków w partiach późniejszych. Zamierzeniem moim był jednak nie tyle ściśle respektowany diachroniczny porządek opisu, ile ukazanie wewnętrznie spójnej, choć przecież wielostronnej, niekiedy wręcz meandrycznej, linii rozwoju tej twórczości, której artystyczną summę, syntetyzującą główne motywy tematyczne i stylistyczne, stanowi tak zwany tryptyk gzowski, obejmujący filmy: Cztery pory roku, Wrzeciono czasu oraz Słoneczny zegar. 

Ze wstępu