Kino epoki nowofalowej. Historia kina, tom 3, red. Tadeusz Lubelski, Iwona Sowińska, Rafał Syska, Universitas, Kraków 2015

Tytuł:

Kino epoki nowofalowej. Historia kina, tom 3, red. Tadeusz Lubelski, Iwona Sowińska, Rafał Syska, Universitas, Kraków 2015

Redaktorzy:

Tadeusz Lubelski, Iwona Sowińska, Rafał Syska

Wydawca:

Universitas

Wydanie:

Kraków 2015

Liczba stron:

1504

Opis

Z jednej strony – filmy wielkich autorów, z drugiej – pierwsze blockbustery. Ogarniające kolejne kraje “nowe fale”, kontestacja, wschodzące kinematografie tzw. Trzeciego Świata, artystyczny awans filmu animowanego i dokumentalnego – i nowatorskie strategie dystrybucyjno-marketingowe hollywoodzkich wytwórni, sukcesywnie wchłanianych przez konglomeraty medialno-biznesowe. Takie były dwie dekady, które przedstawiamy w trzecim tomie Historii kina. Po Kinie niemym i Kinie klasycznym, pora na Kino epoki nowofalowej. Epoki uważanej przez wielu za najważniejszą i najodważniejszą w dziejach sztuki filmowej. Niniejszy tom obejmuje burzliwe lata 60. i 70. Skutki zachodzących wówczas przemian – politycznych, światopoglądowych, mentalnych i obyczajowych – odczuwamy do dziś. Żyjemy w świecie, który właśnie wtedy zaczął się kształtować. To samo da się powiedzieć o ówczesnym kinie: erupcja wyjątkowych talentów, do jakiej doszło na progu lat 60., otworzyła przed sztuką filmową nowe, po dziś eksplorowane horyzonty. Opisania tego oszałamiającego bogactwem okresu podjęło się 33 filmoznawców z kilkunastu ośrodków polskich i zagranicznych. Liczymy, że ich fascynacja zjawiskami, o których piszą, udzieli się czytelnikom tej książki.

Lata sześćdziesiąte i siedemdziesiąte XX wieku – dwie dekady stanowiące przedmiot projektu – przyniosły najwybitniejsze dokonania artystyczne w historii kina światowego. Niektóre z tych dokonań doczekały się już kompetentnych omówień w polskim piśmiennictwie filmoznawczym, jak monografie wielkich reżyserów - Federica Felliniego autorstwa Marii Kornatowskiej czy Ingmara Bergmana pióra Tadeusza Szczepańskiego, książka o kinie kontestacji Konrada Klejsy czy monografia francuskiej Nowej Fali autorstwa Tadeusza Lubelskiego. Brakowało jednak dotąd całościowego omówienia tej epoki dziejów kina, opartego na rzetelnej, ujednoliconej analizie historycznej; to właśnie cel projektu. Omówienie takie z jednej strony naświetla związki między poszczególnymi nurtami i zjawiskami kina narodowego, wskazuje wzajemne wpływy i przenikania, wyodrębnia cechy wspólne i fenomeny niepowtarzalne. Z drugiej strony, uwzględnia najświeższy stan badań i poddaje zjawiska filmowe próbie nowych, stosowanych dziś metodologii.   

Dwa pierwsze tomy zbiorowej „Historii kina”, przygotowywane przez wieloosobowy zespół autorów z inspiracji Instytutu Sztuk Audiowizualnych UJ i opublikowane w Wydawnictwie Universitas pod redakcją Tadeusza Lubelskiego, Iwony Sowińskiej i Rafała Syski (tom I „Kino nieme”, Kraków 2009; tom II „Kino klasyczne”, Kraków 2011), zapoczątkowały w naszym piśmiennictwie syntetyczne ujęcie dziejów kina światowego, domagające się kontynuacji. Przyjęcie obu pierwszych tomów upewnia o przydatności całego przedsięwzięcia (por. recenzje Magdaleny Kempnej-Pieniążek, „Polifoniczne Kino nieme”, "Kwartalnik Filmowy" 2010, nr 71-72 czy Jerzego Płażewskiego, „Ozdoba naszej biblioteki”, "Kino" 2012, nr 5), zarazem jednak skłania do lepszego opracowania tomów następnych. Wśród nich właśnie obecny tom trzeci, jako obejmujący najważniejszy pod względem artystycznym okres dziejów kina, wymagał szczególnej staranności i metodologicznego namysłu. Projekt potrzebuje jednolicie zdefiniowanego estetycznego backgroundu, jakim był przełom pomiędzy klasyczną a nowofalową epoką kina. O ile temat każdego z 32 rozdziałów i podrozdziałów z osobna doczekał się już w polskim piśmiennictwie filmoznawczym pełnego lub cząstkowego opracowania, o tyle syntetycznego opracowania całego okresu dotychczas nie podjęto. Zbliżoną funkcję pełniła jedynie autorska książka Andrzeja Wernera „Dekada filmu” (Warszawa 1997), mająca charakter krytycznofilmowego opracowania kina lat sześćdziesiątych XX wieku. Pora na nowoczesną naukową syntezę całego zjawiska, opartą na rzetelnej analizie historycznej i weryfikującą dotychczasowy stan wiedzy, określającą wpływ kina nowofalowego na przemianę zbiorowej mentalności w okresie granicznym między epoką nowoczesną a ponowoczesną.

Fragmenty / recenzje

Spis treści

Wstęp

Jacek Ostaszewski, Nowe kino, nowa narracja

  • Narracja klasyczna
  • Narracja modernistyczna
  • Otwarte zakończenie
  • Bohater
  • Alienacja
  • Subiektywizacja
  • Oddramatyzowanie
  • Funkcja przypadku
  • Uwagi końcowe
  • Propozycje lektur


Tadeusz Lubelski, W cieniu Nouvelle Vague. Kino francuskie 1959-1968

  • Francuska forpoczta przełomu nowofalowego
  • Dlaczego we Francji?
  • Bunt edypalny
  • Kult autora-reżysera
  • Start rozłożony na dekadę
  • Linia lumièrowska i linia dellucowska
  • Pięciu autorów z „Cahiers”, czyli miłośnicy psów      
  • Truffaut
  • Godard
  • Chabrol
  • Rohmer
  • Rivette
  • Pięcioro autorów z Rive Gauche, czyli miłośnicy kotów   
  • Resnai
  • Malle
  • Varda
  • Demy
  • Franju
  • Cinéma-vérité, czyli francuski wariant kina bezpośredniego
  • Rouch  
  • Marker
  • Reichenbach
  • Autorzy spokrewnieni
  • Wielcy wujowie
  • Krewni komicy
  • Przyszywany wujek hiszpański
  • Bliżsi i dalsi kuzyni
  • „Francuska jakość” – kontynuacja
  • Późne lata mistrzów
  • Odmiana libertyńska
  • Autorzy nieautorzy
  • Królowie box-office’ów, czyli kino popularne
  • Chronologia
  • Propozycje lektur


III.  Alicja Helman, Visconti, Fellini, Antonioni: wielcy autorzy kina włoskiego

  • Luchino Visconti: tajemnicza doskonałość
  • Trylogia niemiecka
  • Testament i pożegnanie
  • Federico Fellini: film to ja!    
  • Pod auspicjami Junga
  • Rzym – wczoraj i dziś 
  • Obrazy prowincji
  • Trylogia hermetyczna 
  • Giulietta i Marcello
  • Film ostatni
  • Antrakty 
  • Michalangelo Antonioni: „uchwycić ten rozdźwięk”
  • Tetralogia
  • Rzeczywistość, tożsamość, ucieczka 
  • Krąg się zamyka 
  • Chronologia
  • Propozycje lektur



IV. Tadeusz Szczepański, Ingmar Bergman i nowe kino skandynawskie

 Szwecja

  •  Reforma
  •  Bergman wyjeżdża na wyspę
  •  Społeczne kino Bo Widerberga i Jana Troella
  •  W orbicie Bergmana
  •  Bergman żegna się z filmem
  •  Lata 70. 

 Dania

  •  Kopenhaska Nowa Fala
  •  Społeczny realizm, Olsen redivivus i wesołe porno

Norwegia

  •  Nowofalowe incydenty 
  •  Rok dziewcząt

Finlandia

  •  W punkcie zerowym 
  •  Pokolenie Nowej Fali
  • Chronologia
  • Propozycje lektur


V. Olga Katafiasz, Nowe kino brytyjskie: „trzeba przyjąć odpowiedzialność”

  • Likwidacja Imperium
  • Młodzi Gniewni: „istotne jest to, jakiej Anglii chcemy”
  • „Pracą do tego nie dojdziesz!”
  • „Spojrzeć z gniewem za siebie”
  • „Muszę biec, nie wiedząc po co”
  • „Nie należy im pozwolić, żeby nami orali”
  • „Pogoń za bohaterem”
  • „Nie chcę być cząstką całości”
  • „O człowieku, który chciał być małpą”  
  • Inne spojrzenie
  • Beatlesi i Bond
  • Chronologia
  • Propozycje lektur


VI. Arkadiusz Lewicki, Prawdziwy koniec klasycznego Hollywoodu. Kino amerykańskie w latach sześćdziesiątych 

  • Przemiany Hollywoodu
  • Koniec funkcjonowania kodeksu produkcyjnego
  • Ewolucja kina gatunków
  • Zmierzch mitu Dzikiego Zachodu
  • Ostatnie dźwięki musicalowej muzyki
  • Kino historyczne i wojenne
  • Kino fantastyczno-naukowe
  • Inne gatunki filmowe
  • Komedie i (melo)dramaty, czyli równouprawnienie płci  
  • Przemiany społeczne i filmowe dramaty
  • Podsumowanie
  • Chronologia
  • Propozycje lektur


VII. Mirosław Przylipiak, Kino bezpośrednie: rewolucja w dokumentalizmie

  • Kanadyjczycy
  • Primary
  • Drew Associates
  • Formuła estetyczna
  • Problematyka rasowa
  • Struktura rywalizacji
  • Estetyka ruchu: deklaracje a rzeczywistość
  • Lata 1963-1970
  • Kino bezpośrednie wobec „dekady protestu”
  • Konflikt rasowy
  • Filmy muzyczne, kontrkultura, hipisi
  • Konserwatywna Ameryka
  • Lata siedemdziesiąte
  • Podsumowanie
  • Chronologia
  • Propozycje lektur


VIII. Iwona Sowińska, Kino Czechosłowacji: cud i po cudzie

  • 1963-1965: Długi przednówek 
  • Organizacja kinematografii i szkolnictwa filmowego 
  • Początki Nowej Fali
  • Echa wojny 
  • Kino popularne: w bąbelkach lemoniady  
  • 1966-1969: Wielki przypływ
  • Przeszłość na nowo
  • Pora rozliczeń 
  • W kręgu filmowych przypowieści
  • Z dala od polityki?
  • Świadectwa dokumentalne
  • Lata siedemdziesiąte: (niezupełna) amnezja
  • Chronologia
  • Propozycje lektur


IX. Tomás Hučko, Jadwiga Hučková, Nowy film węgierski

Lata sześćdziesiąte

  •  Między kinem klasycznym a modernizmem
  •  Węgierski modernizm filmowy
  •  Film dokumentalny 
  •  Kino popularne

Lata siedemdziesiąte

  •  Nowa generacja
  •  Stylizacja twórcza
  •  Filmy rozliczeniowe
  •  Pomiędzy dokumentem i fabułą 
  •  Film dokumentalny
  •  W przedpokoju postmodernizmu?
  •  Chronologia
  •  Propozycje lektur


X. Anita Bielańska, Spadkobiercy neorealizmu i włoskie kino gatunków

  • Kino autorskie
  • „Nie można żyć bez Rosselliniego”
  • W stronę spektaklu politycznego
  • Kino gatunków
  • „Commedia all’italiana” – śmiech przez łzy 
  • Spaghetti western – pewnego razu we Włoszech
  • Horror w Cinecittà 
  • Kino „kanibalistyczne”
  • Giallo i poliziesco: La dolce morte 
  • Chronologia
  • Propozycje lektur


XI. Kamil Minkner, Brazylijskie cinema nôvo i inne kinematografie Ameryki Łacińskiej

  • Od manifestów do koncepcji Trzeciego Kina
  • Strategia krytyczna
  • Cinema nôvo
  • Różnorodność tematyczna cinema nôvo
  • Zróżnicowanie estetyczne nurtu
  • Bilans cinema nôvo
  • Kubańskie kino rewolucyjne 
  • Problematyka kina kubańskiego w latach 60. i 70.
  • Poetyka kina kubańskiego
  • Kino walczące 
  • Autorzy osobni
  • Armando Robles Godoy
  • Alejandro Jodorowsky
  • Podsumowanie
  • Chronologia
  • Propozycje lektur


XII. Krzysztof Loska, Kino japońskie epoki nowofalowej

  • Narodziny Nowej Fali
  • Buntownicy bez powodu
  • Film jako narzędzie walki ideologicznej 
  • Kino niezależne
  • Film jako narzędzie antropologiczne
  • Nowa Fala i kino erotyczne
  • Seksualność i polityka
  • Erotyzm i duchowość 
  • Nowy film samurajski
  • Nihilizm i przemoc
  • Nowofalowe inspiracje
  • Demitologizacja gatunku
  • Kino gangsterskie
  • Realistyczna odmiana filmu gangsterskiego
  • Japońskie opowieści niesamowite
  • Chronologia
  • Propozycje lektur


XIII. Konrad Klejsa, Kino kontestacji w Stanach Zjednoczonych i Europie Zachodniej

  • Kino kontestujące / kino o kontestacji
  • Stany Zjednoczone
  • Włochy 
  • Republika Federalna Niemiec
  • Wielka Brytania
  • Francja
  • Bilans
  • Chronologia
  • Propozycje lektur


XIV. Andrzej Pitrus, Film awangardowy w latach 1960-1980

  • Jonas Mekas 
  • Beatnicy
  • Konceptualiści
  • by Brakhage
  • Kino strukturalne
  • Kult szatana
  • „Porozmawiajmy o moich filmach…”
  • Kamp
  • Nowe treści, nowe obszary
  • Brytyjczycy
  • Francja
  • Kooperatywy i akcje
  • Inne kraje europejskie
  • Realna awangarda w realnym socjalizmie
  • Chronologia
  • Propozycje lektur


XV. Andrzej Gwóźdź, Po obydwu stronach muru: kinematografie niemieckie

  • Nowe Kino Niemieckie – więcej niż fala
  • W szponach cudu gospodarczego, czyli mizerii kinowej c.d.  
  • Młodzi w starym kinie
  • Oberhausen – pierwsze uderzenie
  • Efekt z opóźnionym zapłonem
  • Gorączka lat 1967-1968, czyli jak zabierano się do rzeczy
  • Autorzy w natarciu
  • Jesienne porachunki
  • Na fali, czyli kino wielkiej czwórki
  • Kino NRD – nowofalowy powiew i filmy „królicze”  
  • Niebo podzielone
  • Filmy „królicze”, czyli co ma królik do „półkownika”
  • Sygnały z ekranu
  • Chronologia
  • Propozycje lektur


XVI. Miłosz Stelmach,  Kino Jugosławii: przez ciemne okulary 

  • Na drodze odnowy 
  • Novi film
  • Czarna fala wzbiera
  • Kontestacja, konfrontacja, kapitulacja
  • Poza nową falą
  • Znów od początku - kino Jugosławii po 1973 roku
  • Chronologia
  • Propozycje lektur


XVII. Paweł Sitkiewicz, Film animowany w epoce kina autorskiego i narodowych szkół animacji

  • National Film Board of Canada
  • Czechosłowacki film lalkowy
  • Animacja ograniczona w Ameryce i Europie
  • Animacja radziecka od odwilży do stagnacji
  • Polska szkoła animacji
  • Chronologia
  • Propozycje lektur


XVIII. Joanna Wojnicka, Kino sowieckie lat siedemdziesiątych i  osiemdziesiątych

  • Ojcowie i dzieci
  • Debiutanci
  • Połowa lat sześćdziesiątych – restalinizacja
  • Kino republik
  • Kino autorskie pod nadzorem
  • Komedia. Kino popularne. Ekranizacje
  • Chronologia
  • Propozycje lektur


XIX. Michał Lesiak, Rafał Syska, Renesans Hollywoodu: kino amerykańskie lat siedemdziesiątych

  • Odrodzenie
  • Od rozpaczy po euforię
  • Director Superstar
  • Nouveaux genres
  • Hippis staje się yuppie
  • Art Ltd.   
  • Styl technologii
  • Bogactwo epoki
  • Postkontestacyjny krytycyzm
  • (Kontr)kontrkultura
  • Hard-core i ultra-violence
  • Czas samotnych mścicieli
  • Wzorce z Hongkongu 
  • Militarna klęska i artystyczne sukcesy 
  • W kleszczach paranoi
  • Powrót do szafy
  • Blaxploitation
  • Soft-bunt
  • Kino gatunków: odrodzenie i eksploatacja
  • Konserwatywne apokalipsy
  • Ostatni kowboje
  • Łabędzi śpiew musicalu
  • Kino gangsterskie w cieniu ojca chrzestnego
  • Horror. Zło bliżej widza
  • Nowe nadzieje i lęki kina science fiction
  • Mitologizowanie i odbrązawianie przeszłości
  • Reżyserzy gwiazdami
  •  Robert Altman
  •  Woody Allen
  •  John Cassavetes
  •  Hal Ashby
  •  Brian De Palma
  • Nowe modele produkcji
  • Chronologia
  • Propozycje lektur


XX. Tycjan Gołuński, Change sans risque? Kino francuskie po Nowej Fali (1968-1984)

  • Kinowe „zdobywanie mowy” w teorii
  • „Co ma choć trochę godności…” – Stany Generalne Kina Francuskiego 
  • „Dzieci paradygmatu” wobec pułapek filmowej identyfikacji           
  • Kinowe „zdobywanie mowy” w praktyce: historia, polityka, płeć
  • Kruszenie mitów: Algieria, okupacja, France profonde
  • Policja czuwa nad miastem, czyli szukanie formuły kina popularnego
  • „Czarownice”
  • „La Nouvelle Vague… sexuelle”
  • Między Minuitystami a Midi-Minuitystami 
  • Nowa Fala i nowe pokolenie
  • Nowa Fala – kontynuacje
  • Jean i ferajna (Eustache, Pialat, Doillon, Garrel... i inni)
  • Jakie pokolenie?
  • Generacja Bof i kultura śmiechu
  • Poszerzanie kina
  • Pożegnania (Buňuel, Tati, Bresson)
  • Film – instrument antropologiczny
  • Chronologia
  • Propozycje lektur


XXI. Bartosz Kazana, Dekada indywidualności: kino brytyjskie lat siedemdziesiątych

  • Druga fala kina społecznego: Ken Loach i Mike Leigh
  • Ironia i melancholia: Lindsay Anderson, Stanley Kubrick, John Schlesinger
  • W kręgu przemocy: Alan Clarke, Stephen Friers, John Mackenzie
  • Mistrzowie na rozdrożu: Joseph Losey, Tony Richardson
  • Cinema of excess: Nicolas Roeg, Ken Russell
  • Debiutanci
  • Chronologia
  • Propozycje lektur


XXII. Rafał Syska, Kino greckie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych

1960-1966: W pełnym słońcu

  •  Królestwo Finos Films
  •  Ze wsi do miast
  •  Goście z zagranicy
  •  Łuski greckich wojen
  •  Wieczne powroty mitów
  •  Mistrz intymnych emocji

1967-1974: Zaćmienie

  •  Emigranci
  •  Pełna mobilizacja
  •  Turystyka seksualna
  •  Tele-tsunami
  •  Nowe kino greckie
  •  Pierwszy dojrzały film 

1975-1980: We mgle, czyli lata 

  •  Wojaże przez historię
  •  Epigoni i prorocy
  •  Epilog na stokach Akropolu 
  •  Chronologia
  •  Propozycje lektur


XXIII. Kamila Żyto, Kino hiszpańskie w cieniu dyktatury Franco

  • Apertura w kraju Franco
  • Inżynierowie kinematograficznego cudu
  • Od Salamanki do Perpignan
  • Reformy w kinematografii
  • Realizm, neorealizm i czarny humor
  • Nowe Kino Hiszpańskie
  • Szkoła Barcelońska
  • Schyłek frankizmu i transformacja ustrojowa
  • Zmiany w kinematografii
  • Kino opozycji i historycznego rewizjonizmu
  • Światy wewnętrzne Carlosa Saury
  • Kino „trzeciej drogi” (Tercera Via)
  • Kino komercyjne
  • Nowa komedia hiszpańska, czyli comedia madrileňa
  • Chronologia
  • Propozycje lektur


XXIV. Sebastian Jagielski, Polska: Nie tylko Kino Moralnego Niepokoju

1962-1968: Pod znakiem Uchwały

  •  Anty-superprodukcje
  •  Kino gatunków
  •  Polska Nowa Fala

1969-1981: W stronę Kina Moralnego Niepokoju

  •  Kino Młodej Kultury
  •  Poetyka oniryczna
  •  Kino dziedzictwa
  •  Kino Moralnego Niepokoju
  •  Sezon „Solidarności”
  •  Chronologia
  •  Propozycje lektur


XXV. Grażyna Stachówna, Kino indyjskie

Bollywood – kino komercyjne

  •  Lata sześćdziesiąte
  •  Lata siedemdziesiąte

Kino autorskie – bengalska trójca

  •  Satyajit Ray
  •  Ritwik Ghatak
  •  Mrinal Sen
  •  Nowe kino indyjskie
  •  Chronologia
  •  Propozycje lektur


XXVI. Marek Haltof, Australijska Nowa Fala

  • Australijski rząd a lokalny przemysł filmowy
  • Dekada lat sześćdziesiątych: Zwiastuny kina narodowego
  • Początek lat siedemdziesiątych: Twórcy zagraniczni w Australii
  • Ocker films
  • Filmy historyczne – „gatunek AFC
  • Peter Weir i Piknik pod Wiszącą Skałą
  • Gallipoli i Sprawa Moranta
  • Kino autorskie: Paul Cox
  • Kino popularne
  • Problematyka społeczna
  • Aborygeni
  • Podsumowanie
  • Chronologia
  • Propozycje lektur


XXVII. Inne kinematografie

Afrykańskie kino postkolonialne – Katarzyna Zwolak i Tadeusz Lubelski

  • Chiny – Jacek Flig
  • Kanada – Joanna Rzońca
  • Iran – Elżbieta Wiącek
  • Izrael – Jakub Wydrzyński
  • Rumunia – Magdalena Bartczak

  • Indeks nazwisk (oprac. Krzysztof Siwoń)
  • Indeks filmów (oprac. Krzysztof Siwoń)
  • Noty o autorach

Polecane książki