HISTORIA POLSKIEGO FILMU - KSIĄŻKI - AKADEMIA POLSKIEGO FILMU

Historia na ekranie Polski Ludowej

Tytuł:: Historia na ekranie Polski Ludowej
Autorzy:: Piotr Kurpiewski
Wydawca:: Wydawnictw Uniwersytetu Gdańskiego
Wydanie:: Gdańsk 2017
Liczba stron:: 304

Opis

Na polskim rynku wydawniczym nie pojawiła się jak dotąd książka poświęcona polskim filmom historycznym z okresu PRL. Syntezy rodzimej X Muzy zawierają dużo informacji na temat związków kina i historii, jednak z racji swych ogólnych założeń, nie opisują tego interesującego tematu w sposób dogłębny i wyczerpujący. Polski film historyczny ma ponad stuletnią tradycję – pierwsze tego typu produkcje pojawiły się na ziemiach polskich jeszcze w czasach zaborów przed I wojną światową. W dwudziestoleciu międzywojennym rodzime kino wielokrotnie podejmowało historyczne wątki, a Józef Lejtes, uznawany za najważniejszego twórcę międzywojnia, traktował wycieczki w głąb polskiej przeszłości jako swoistą wizytówkę artystyczną. Kinematografia PRL opierała się w znacznym stopniu na poszerzonej refleksji historyczno-historiozoficznej i podczas tak długiego (jak na dzieje X Muzy) okresu historycznofilmowego wyprodukowano w Polsce setki produkcji poświęconym refleksjom na temat bliższej i dalszej przeszłości. O dużej wadze kina historycznego Polski Ludowej może świadczyć również fakt, że na siedem Oscarowych nominacji w latach istnienia PRL, aż sześć dotyczyło filmów, dla których tłem były wydarzenia historyczne. Jednym z istotniejszych wątków książki będzie wskazanie i opisanie propagandowej funkcji kina historycznego PRL. Po 1989 roku historia nadal jest ważnym elementem rodzimej kinematografii, a od powstania w 2005 roku Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej widać, że tematyka historyczna jest jednym z głównych tematów poruszanych przez polskich twórców.

Monografia Historia na ekranie Polski Ludowej ma stanowić uzupełnienie luki na polskim rynku filmoznawczym. Szerokość tematyki (w PRL wyprodukowano kilkaset filmów historycznych) wymusza na autorze przyjęcie odpowiednich warunków metodologicznych w podziale materiału filmowego.

Spis treści

Uwagi wstępne 9

1. Cele badawcze, stan badań, źródła wykorzystane w książce,
konstrukcja rozprawy, selekcja materiału analitycznego 10

2. Film historyczny – trudności z gatunkową definicją. Stan badań dotyczący związku filmu i historii 14

3. Polityka historyczna Polski Ludowej – tematy wiodące. Doktrynalne aspekty polityki historycznej PRL 27

4. Z dziejów polskiego filmu historycznego przed 1939 rokiem. Odrodzenie polskiej kinematografii po drugiej wojnie światowej 31

4.1. Kino historyczne – pierwsze próby na ziemiach polskich w latach 1912–1918 32

4.2. Polski film historyczny w dwudziestoleciu międzywojennym 33

Rozdział 1. „Chłop potęgą jest i basta!” – polska kinematografia historyczna w czasach realizmu socjalistycznego oraz w okresie przełomu Października ’56 (1949–1956/1957) 39

1. Powstanie kinematografii Polski Ludowej w latach 1945–1949 39

2. Kontekst historyczny epoki, polityka historyczna w czasach stalinizmu 40

3. Moniuszko w czerwonej Halce 44

3.1. Kulisy realizacji Warszawskiej premiery 45

3.2. Recepcja Warszawskiej premiery 46

3.3. Stanisław Moniuszko twórcą ludowym, arcyludowym 49

4. Fryderyk Chopin i jego rewolucyjny entourage 53

4.1. Kulisy realizacji Młodości Chopina 53

4.2. Recepcja Młodości Chopina 55

4.3. Fryderyk Chopin dojrzewa do rewolucyjnych czynów 57

5. „Nad Czorsztynem się błyska. O Kostce-Napierskim opowieść (nie)prawdziwa” 69

5.1. Kulisy realizacji Podhala w ogniu 71

5.2. Recepcja Podhala w ogniu w prasie 75

5.3. Kostka-Napierski – niestrudzonym bojownikiemo wolność dla chłopów 76

6. Wnioski 79

7. Film historyczny lat pięćdziesiątych – uwagi na temat estetyki i cech wyróżniających 80

Rozdział 2. Polskie kino historyczne „małej stabilizacji” (1956/57–1971) 84

1. Kontekst historyczny, polityka historyczna ekipy Władysława Gomułki 84

2. W cieniu uchwały... Uchwała Sekretariatu KC a model kina historycznego w Polsce w latach sześćdziesiątych 86

3. Krzyżacy – pierwszy supergigant polskiej kinematografii 87

3.1. Kulisy realizacji filmu 88

3.2. Recepcja Krzyżaków w czasach PRL i po 1989 roku 89

3.3. Krzyżacy jako modelowy przykład antyniemieckiej propagandy 91

4. Faraon walczy z kapłanami 95

4.1. Kulisy realizacji Faraona 96

4.2. Recepcja Faraona w prasie 99

4.3. Antyreligijny wymiar Faraona – analogie do czasów PRL, Faraon jako traktat filozoficzno-polityczny 104

5. Pierwsza połowa XIX wieku na ekranie PRL 107

5.1. Tonacja polemiczna – dyskutujemy o Popiołach 108

5.2. Tonacja satyryczna – farsowe ujęcie postaci Napoleona 121

5.3. Tonacja liryczna – podzwonne dla Romantycznych 124

6. Czy bronić czci Hrabiny Cosel? Romans Hrabiny Cosel z telewizją 126

7. Trylogia Henryka Sienkiewicza na ekranie PRL – problemy i kompromis 129

7.1. Czy i jak ekranizować Sienkiewicza? – problemy z warstwą sakralną Trylogii 129

7.2. Zatopiony Ford, czyli Aleksander Ford nie realizuje Potopu 134

7.3. Jerzy Hoffman realizuje pierwszą część swej idée fixe – Pan Wołodyjowski 142

8. Filmy historyczne adresowane do dzieci i młodzieży 146

8.1. Historia żółtej ciżemki 147

8.2. Dzieci muszą wiedzieć, że Panienka z okienka mieszkała w polskim Gdańsku 148

8.3. Pierścień księżnej Anny 149

9. Wnioski 150

10. Film historyczny lat sześćdziesiątych – uwagi na temat estetyki i cech wyróżniających 151

Rozdział 3. Pomiędzy dawnymi a nowymi laty. Projekty filmowe realizowane w okresie zmian na szczytach władzy PRL 154

1. Zmiany w rozłożeniu akcentów polityki historycznej na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych 154

2. Bolesław Śmiały epigonem okresu gomułkowskiego 155

2.1. Kulisy realizacji Bolesława Śmiałego 155

2.2. Recepcja Bolesława Śmiałego w prasie 160

2.3. Ekranowa konstrukcja konfliktu o władzę – analogie do czasów PRL 162

3. Świecki Mikołaj Kopernik buntuje się przeciw Kościołowi katolickiemu. Casus Kopernika Ewy i Czesława Petelskich 165

3.1. Kulisy realizacji Kopernika 165

3.2. Recepcja Kopernika w prasie 171

3.3. „Rzeczą ludzką jest dochodzić prawdy”, świeckiej prawdy 175

4. Gniazdo – filmowa opowieść o początkach państwa polskiego 180

4.1. Kulisy realizacji Gniazda 181

4.2. Recepcja Gniazda w prasie 186

4.3. „Pierwsza Polska” Mieszka – „Druga Polska” Gierka 190

5. Wnioski 193

Rozdział 4. Dekada Gierka. Próby stworzenia nowej formuły kina historycznego 195

1. Kontekst historyczny, polityka historyczna w czasach gierkowskich 195

2. Polskie kino historyczne lat siedemdziesiątych 196

3. Idée fixe Jerzego Hoffmana część druga – 535 dni Potopu 197

3.1. Kulisy realizacji Potopu 197

3.2. Recepcja Potopu 198

3.3. Potop najlepszym filmem historycznym Polski Ludowej? 200

4. Kazimierz „Edward Gierek” Wielki? Historyczny supergigant Ewy i Czesława Petelskich wyśnionym snem władz PRL 202

4.1. Kulisy realizacji Kazimierza Wielkiego 202

4.2. Recepcja Kazimierza Wielkiego – krytyczny odbiór filmu w prasie 206

4.3. Kazimierz Wielki – nieudana historyczna parabola 210

5. Komunistyczna hagiografia rewolucyjna – Jarosław Dąbrowski 214

5.1. Kulisy realizacji Jarosława Dąbrowskiego 214

5.2. Recepcja Jarosława Dąbrowskiego 217

5.3. Neosocrealizm filmowy na przykładzie Jarosława Dąbrowskiego 218

6. Nieudane powstania – przykład Pasji Stanisława Różewicza 220

6.1. Kulisy realizacji Pasji 220

6.2. Recepcja Pasji 221

6.3. Estetyczne zwycięstwo Różewicza 223

7. Historyczne żarty – o Ojcu królowej słów kilka 224

8. Produkcje osobne z historią w tle. 226

8.1. Gdzie Diabeł...? 226

8.2. Jam jest Janosik! 228

8.3. Warszawskie Zaczarowane podwórko 228

9. Polski film historyczny na tle przemian estetycznych zachodzących w produkcji światowej w latach siedemdziesiątych XX wieku. Uwagi na temat biografistyki filmowej 229

Rozdział 5. Ostatnia dekada PRL. Kino historyczne 1980–1989 233

1. Kontekst historyczny, polityka historyczna w ostatniej dekadzie istnienia Polski Ludowej 233

2. „Nie będziemy o różnicę wiar krwi przelewać...” – Klejnot wolnego sumienia ... 235

3. Skomplikowana sprawa Dantona Andrzeja Wajdy 238

4. Epitafium Polski jagiellońskiej 241

5. Sugestywny obraz powstania styczniowego – Wierna rzeka 243

5.1. Kulisy realizacji Wiernej rzeki 243

5.2. Recepcja Wiernej rzeki 244

5.3. Wierna rzeka ostatnim historycznym „półkownikiem” PRL 244

6. Historia w kostiumie. Produkcje popularno-historyczne
pierwszej połowy dekady 247

7. Produkcje historyczne końca epoki Polski Ludowej 249

7.1. Desperacka rola Desperacji 249