HISTORIA POLSKIEGO FILMU - KSIĄŻKI - AKADEMIA POLSKIEGO FILMU

Historia na ekranie Polski Ludowej

Tytuł:: Historia na ekranie Polski Ludowej
Autorzy:: Piotr Kurpiewski
Wydawca:: Wydawnictw Uniwersytetu Gdańskiego
Wydanie:: Gdańsk 2017
Liczba stron:: 304

Opis

Na polskim rynku wydawniczym nie pojawiła się jak dotąd książka poświęcona polskim filmom historycznym z okresu PRL. Syntezy rodzimej X Muzy zawierają dużo informacji na temat związków kina i historii, jednak z racji swych ogólnych założeń, nie opisują tego interesującego tematu w sposób dogłębny i wyczerpujący. Polski film historyczny ma ponad stuletnią tradycję – pierwsze tego typu produkcje pojawiły się na ziemiach polskich jeszcze w czasach zaborów przed I wojną światową. W dwudziestoleciu międzywojennym rodzime kino wielokrotnie podejmowało historyczne wątki, a Józef Lejtes, uznawany za najważniejszego twórcę międzywojnia, traktował wycieczki w głąb polskiej przeszłości jako swoistą wizytówkę artystyczną. Kinematografia PRL opierała się w znacznym stopniu na poszerzonej refleksji historyczno-historiozoficznej i podczas tak długiego (jak na dzieje X Muzy) okresu historycznofilmowego wyprodukowano w Polsce setki produkcji poświęconym refleksjom na temat bliższej i dalszej przeszłości. O dużej wadze kina historycznego Polski Ludowej może świadczyć również fakt, że na siedem Oscarowych nominacji w latach istnienia PRL, aż sześć dotyczyło filmów, dla których tłem były wydarzenia historyczne. Jednym z istotniejszych wątków książki będzie wskazanie i opisanie propagandowej funkcji kina historycznego PRL. Po 1989 roku historia nadal jest ważnym elementem rodzimej kinematografii, a od powstania w 2005 roku Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej widać, że tematyka historyczna jest jednym z głównych tematów poruszanych przez polskich twórców.

Monografia Historia na ekranie Polski Ludowej ma stanowić uzupełnienie luki na polskim rynku filmoznawczym. Szerokość tematyki (w PRL wyprodukowano kilkaset filmów historycznych) wymusza na autorze przyjęcie odpowiednich warunków metodologicznych w podziale materiału filmowego.

Spis treści

Uwagi wstępne 9

Cele badawcze, stan badań, źródła wykorzystane w książce,
konstrukcja rozprawy, selekcja materiału analitycznego 10

Film historyczny – trudności z gatunkową definicją. Stan badań dotyczący związku filmu i historii 14

Polityka historyczna Polski Ludowej – tematy wiodące. Doktrynalne aspekty polityki historycznej PRL 27

Z dziejów polskiego filmu historycznego przed 1939 rokiem. Odrodzenie polskiej kinematografii po drugiej wojnie światowej 31

Kino historyczne – pierwsze próby na ziemiach polskich w latach 1912–1918 32

Polski film historyczny w dwudziestoleciu międzywojennym 33

Rozdział 1. „Chłop potęgą jest i basta!” – polska kinematografia historyczna w czasach realizmu socjalistycznego oraz w okresie przełomu Października ’56 (1949–1956/1957) 39

Powstanie kinematografii Polski Ludowej w latach 1945–1949 39

Kontekst historyczny epoki, polityka historyczna w czasach stalinizmu 40

Moniuszko w czerwonej Halce 44

Kulisy realizacji Warszawskiej premiery 45

Recepcja Warszawskiej premiery 46

Stanisław Moniuszko twórcą ludowym, arcyludowym 49

Fryderyk Chopin i jego rewolucyjny entourage 53

Kulisy realizacji Młodości Chopina 53

Recepcja Młodości Chopina 55

Fryderyk Chopin dojrzewa do rewolucyjnych czynów 57

„Nad Czorsztynem się błyska. O Kostce-Napierskim opowieść (nie)prawdziwa” 69

Kulisy realizacji Podhala w ogniu 71

Recepcja Podhala w ogniu w prasie 75

Kostka-Napierski – niestrudzonym bojownikiemo wolność dla chłopów 76

Wnioski 79

Film historyczny lat pięćdziesiątych – uwagi na temat estetyki i cech wyróżniających 80

Rozdział 2. Polskie kino historyczne „małej stabilizacji” (1956/57–1971) 84

Kontekst historyczny, polityka historyczna ekipy Władysława Gomułki 84

W cieniu uchwały... Uchwała Sekretariatu KC a model kina historycznego w Polsce w latach sześćdziesiątych 86

Krzyżacy – pierwszy supergigant polskiej kinematografii 87

Kulisy realizacji filmu 88

Recepcja Krzyżaków w czasach PRL i po 1989 roku 89

Krzyżacy jako modelowy przykład antyniemieckiej propagandy 91

Faraon walczy z kapłanami 95

Kulisy realizacji Faraona 96

Recepcja Faraona w prasie 99

Antyreligijny wymiar Faraona – analogie do czasów PRL, Faraon jako traktat filozoficzno-polityczny 104

Pierwsza połowa XIX wieku na ekranie PRL 107

Tonacja polemiczna – dyskutujemy o Popiołach 108

Tonacja satyryczna – farsowe ujęcie postaci Napoleona 121

Tonacja liryczna – podzwonne dla Romantycznych 124

Czy bronić czci Hrabiny Cosel? Romans Hrabiny Cosel z telewizją 126

Trylogia Henryka Sienkiewicza na ekranie PRL – problemy i kompromis 129

Czy i jak ekranizować Sienkiewicza? – problemy z warstwą sakralną Trylogii 129

Zatopiony Ford, czyli Aleksander Ford nie realizuje Potopu 134

Jerzy Hoffman realizuje pierwszą część swej idée fixe – Pan Wołodyjowski 142

Filmy historyczne adresowane do dzieci i młodzieży 146

Historia żółtej ciżemki 147

Dzieci muszą wiedzieć, że Panienka z okienka mieszkała w polskim Gdańsku 148

Pierścień księżnej Anny 149

Wnioski 150

Film historyczny lat sześćdziesiątych – uwagi na temat estetyki i cech wyróżniających 151

Rozdział 3. Pomiędzy dawnymi a nowymi laty. Projekty filmowe realizowane w okresie zmian na szczytach władzy PRL 154

Zmiany w rozłożeniu akcentów polityki historycznej na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych 154

Bolesław Śmiały epigonem okresu gomułkowskiego 155

Kulisy realizacji Bolesława Śmiałego 155

Recepcja Bolesława Śmiałego w prasie 160

Ekranowa konstrukcja konfliktu o władzę – analogie do czasów PRL 162

Świecki Mikołaj Kopernik buntuje się przeciw Kościołowi katolickiemu. Casus Kopernika Ewy i Czesława Petelskich 165

Kulisy realizacji Kopernika 165

Recepcja Kopernika w prasie 171

„Rzeczą ludzką jest dochodzić prawdy”, świeckiej prawdy 175

Gniazdo – filmowa opowieść o początkach państwa polskiego 180

Kulisy realizacji Gniazda 181

Recepcja Gniazda w prasie 186

„Pierwsza Polska” Mieszka – „Druga Polska” Gierka 190

Wnioski 193

Rozdział 4. Dekada Gierka. Próby stworzenia nowej formuły kina historycznego 195

Kontekst historyczny, polityka historyczna w czasach gierkowskich 195

Polskie kino historyczne lat siedemdziesiątych 196

Idée fixe Jerzego Hoffmana część druga – 535 dni Potopu 197

Kulisy realizacji Potopu 197

Recepcja Potopu 198

Potop najlepszym filmem historycznym Polski Ludowej? 200

Kazimierz „Edward Gierek” Wielki? Historyczny supergigant Ewy i Czesława Petelskich wyśnionym snem władz PRL 202

Kulisy realizacji Kazimierza Wielkiego 202

Recepcja Kazimierza Wielkiego – krytyczny odbiór filmu w prasie 206

Kazimierz Wielki – nieudana historyczna parabola 210

Komunistyczna hagiografia rewolucyjna – Jarosław Dąbrowski 214

Kulisy realizacji Jarosława Dąbrowskiego 214

Recepcja Jarosława Dąbrowskiego 217

Neosocrealizm filmowy na przykładzie Jarosława Dąbrowskiego 218

Nieudane powstania – przykład Pasji Stanisława Różewicza 220

Kulisy realizacji Pasji 220

Recepcja Pasji 221

Estetyczne zwycięstwo Różewicza 223

Historyczne żarty – o Ojcu królowej słów kilka 224

Produkcje osobne z historią w tle. 226

Gdzie Diabeł...? 226

Jam jest Janosik! 228

Warszawskie Zaczarowane podwórko 228

Polski film historyczny na tle przemian estetycznych zachodzących w produkcji światowej w latach siedemdziesiątych XX wieku. Uwagi na temat biografistyki filmowej 229

Rozdział 5. Ostatnia dekada PRL. Kino historyczne 1980–1989 233

Kontekst historyczny, polityka historyczna w ostatniej dekadzie istnienia Polski Ludowej 233

„Nie będziemy o różnicę wiar krwi przelewać...” – Klejnot wolnego sumienia ... 235

Skomplikowana sprawa Dantona Andrzeja Wajdy 238

Epitafium Polski jagiellońskiej 241

Sugestywny obraz powstania styczniowego – Wierna rzeka 243

Kulisy realizacji Wiernej rzeki 243

Recepcja Wiernej rzeki 244

Wierna rzeka ostatnim historycznym „półkownikiem” PRL 244

Historia w kostiumie. Produkcje popularno-historyczne
pierwszej połowy dekady 247

Produkcje historyczne końca epoki Polski Ludowej 249

Desperacka rola Desperacji 249