Akademia polskiego filmu

OD AUTORA

Film, choć w różny sposób rejestrowany i utrwalany, jest jednak sztuką ulotną. Po pierwsze dlatego, że wiele kopii dawnych filmów zaginęło, po drugie zaś — ponieważ większość taśm przechowywanych w magazynach filmotek nigdy światła ekranów już nie ujrzy. Swoje kolejne młodości przeżywają dzieła głośne — te, które weszły do skarbnicy sztuki filmowej, albo te, w których występowały sławne gwiazdy. Reszta skazana jest na niepamięć. A przecież również dzięki nim miliony widzów przeżywały chwile niezwykłych wzruszeń, radości i smutków. Autor tej książki chciałby uchronić te filmy przed zapomnieniem, utrwalić ich ślad. Często wymieniane są w publikacjach poświęconych historii filmu ich tytuły — mało lub już nic nie mówiące dzisiejszemu widzowi. Historycy tylko czasami podają treść filmu, wymieniają bohaterów, kreślą przebieg akcji. A jeśli nawet informacje te można znaleźć, to są one rozproszone albo udaje się do nich dotrzeć jedynie wytrwałym szperaczom. W książce, którą oddajemy do rąk Czytelników, zawarte są podstawowe wiadomości dotyczące polskich filmów fabularnych lat 1902-1988. Publikacja ta stanowi samodzielną całość, ale jednocześnie i uzupełnienie do książek tego samego autora Film polski od A do Z oraz przygotowywanej nowej, jednotomowej historii naszego filmu, obejmującej cały, a nie tylko powojenny okres. Polskie filmy fabularne, 1902-1988 będą zapewne pozycją poprawianą i wznawianą.

W książce znalazły się, w zasadzie, wszystkie polskie kinowe filmy fabularne, które weszły na nasze ekrany. Nie uwzględniono fabularnych filmów krótkometrażowych z lat trzydziestych i późniejszych, ponieważ stanowiły one margines produkcji, a dane są sporadyczne i przypadkowe. Natomiast wprowadzono również te filmy z okresu międzywojennego, które ostatecznie nie trafiły do kin lub też ich wyświetlania nie daje się stwierdzić. Uczyniono tak, ponieważ z takich czy innych powodów fakt ich realizacji wydaje się godny odnotowania. Na przykład, że w Krakowie przed I wojną światową kręcono filmy lub też jakie filmy przygotowywano w roku 1939. Nieliczne, zrealizowane po wojnie, a do tej pory jeszcze nie wyświetlone filmy są stopniowo wprowadzane na ekrany, więc można mieć nadzieję, że wszystkie wkrótce będą miały swoje premiery.

Tytuł filmu drukowany jest wersalikami, pozostałe (w nawiasach) oznaczają, że film był wyświetlany również pod innym tytułem (co zdarzało się często w kinach pozawarszawskich), że taki był jego tytuł roboczy (używała go prasa w notatkach o realizacji) lub że należał do jakiegoś cyklu. Przy filmach zrealizowanych do 1939 roku widnieje adnotacja, czy znajduje się on w Filmotece Narodowej w Warszawie. Przy filmach powojennych poniechano tej uwagi, ponieważ w zasadzie wszystkie negatywy się zachowały.

Dzisiaj dosyć trudno ustalić z całą pewnością i we wszystkich przypadkach, który film był jeszcze niemy, a który już dźwiękowy (wchodzą też w grę systemy udźwiękowienia — na płytach czy na taśmie z zapisem optycznym). Dlatego też poprzestano na zaznaczeniu tylko pierwszych filmów dźwiękowych. W Polsce rewolucja dźwiękowa trwała długo, bo aż pięć lat. Często również udźwiękowiano stare filmy nieme i powtórnie wprowadzano je na ekrany. Jeśli w czołówkach brakuje którejś z informacji, oznacza to, że brak jej w oficjalnych materiałach lub że autorowi nie udało jej się zdobyć. Nieraz i filmy realizowane po wojnie mają, niestety, swoje „białe plamy". Niektóre dane podawane są wybiórczo, np. kostiumografowie widnieją wyłącznie przy filmach, w których kostiumy odgrywają szczególną rolę. Pisownię nazwisk starano się ujednolicić, choć jest to niejednokrotnie dosyć trudne.

Streszczenia filmów nie są dostosowane do jednego wzorca. Głównym celem autora było przekazanie Czytelnikowi możliwie pełnej, a jednocześnie w miarę lapidarnej informacji o treści filmu, jego bohaterach i przebiegu akcji. Inaczej trzeba jednak pisać o filmie, którego kopia istnieje, inaczej o tym, który zaginął lub zachowały się tylko jego szczątki. Są filmy (i to niekoniecznie słabe), które można streścić w kilku zdaniach, są takie, którym poświęcić trzeba więcej miejsca, bo staną się niezrozumiałe. Stąd też pewne dysproporcje między poszczególnymi filmami i latami. Co stanowiło materiał do tych streszczeń? Zbiory autora (stare programy, czasopisma, książki) i notatki czynione po projekcji, przedwojenne programy filmowe, różnorakie informacje prasowe, adaptowane powie-ści, opowiadania i utwory sceniczne, książki poświęcone historii filmu polskiego i w ostatnim okresie „Filmowy Serwis Prasowy" i katalogi „Filmu Polskiego". Streszczenia nie są, w dużym stopniu, tekstami autorskimi, lecz kompilacjami.

Materiał do książki Polskie filmy fabularne, 1902-1988 gromadził autor (poza własnymi zbiorami) przede wszystkim w bibliotece Filmoteki Narodowej w Warszawie, Bibliotece Narodowej w Warszawie, Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego, Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie i wydziale Informacji Prasowej i Reklamy PRF „Zespoły Filmowe". Instytucjom tym, a także wszystkim osobom, które pomogły w jego pracy, składa autor serdeczne podziękowania. Radą i pomocą służyli mu szczególnie Jerzy Semilski, Iwona Polak, Alojzy Bukolt, Sławomir Krynke, Tadeusz Nieporęcki oraz Małgorzata i Marek Hendrykowscy. Autor zdaje sobie sprawę z niedostatków i braków tej książki. Dlatego też zwraca się z prośbą o nadsyłanie uwag, które mogłyby być uwzględnione w następnym wydaniu. Praca nad tego typu publikacją nigdy się zresztą nie kończy. Przybywają bowiem nie tylko nowe filmy, ale ciągle jeszcze coś nowego się odkrywa, natrafia na jakiś nawet najdawniejszy ślad. To też czyni tę pracę ciekawą i fascynującą.