Akademia polskiego filmu

Wstęp

Mnie już się mąci od tego wszystkiego. Zatracani poczucie, gdzie kończy się rzeczywistość, a zaczyna fantazja .

ALFONS VAN WORDEN

JEDNO JEST PEWNE: OBOK RĘKOPISU ZNALEZIONEGO W SARAGOSSIE (1964) Wojciecha Hasa, ekranizacji powieści Jana Potockiego, nie można przejść obojętnie. Myślowa przenikliwość i drażnią-ca dezorientacja, wizualny przepych i strukturalne uporządkowanie, eklektyzm i jedność — to skrajności, które idealnie pasują do opisu tego dokonania reżysera. Jak je pogodzić? Jak znaleźć pełny obraz tej skomplikowanej myślowo-wizualnej układanki? Czy istotnie nie ma do niej klucza? 2 Jak się w końcu w niej nie zatracić? Każde pytanie otwiera kolejne i... jeszcze kolejne. Na tym polega magia... albo przekleństwo tej zadziwiającej „fatamorgany" Hasa.

Rękopis znaleziony w Saragossie jest filmem nader tajemni-czym. Poświęcono mu co prawda wiele miejsca, wymienić na-leży przede wszystkim dwie książki (Konrad Eberhardt, Wojciech Has, Warszawa 1967 i Jan Słodowski, Tadeusz Wijata, Rupieciarnia marzeń, Warszawa 1994), ale jednocześnie wielokrotnie ograniczano się do naszkicowania tylko ogólnego zarysu jego problematyki. Natomiast film Hasa jest zjawiskiem na tyle od-rębnym, nie mieszczącym się w granicach żadnej szkoły artystycznej, że niewątpliwie warto raz jeszcze do niego powrócić. Jest on ponadto czymś niespotykanym i wyjątkowym na tle kinematografii polskiej. Paradoksalnie - na co wskazywała Maria Kornatowska3 - łatwiej umieścić go na europejskiej mapie historii filmu. Nawet obok dzieł takich mistrzów kina, jak: Marcel Carné, Ingmar Bergman czy Federico Fellini. I może właśnie dlatego tak bardzo spodobał się zagranicznym odbiorcom: Francuzom, Amerykanom czy Hiszpanom? Wymienić warto tych najbardziej znanych - reżyserów: Luisa Buñuela, Martina Scorsese, Francisa Forda Coppolę czy muzyka Jerry'ego Gardę. Dodatkowo w filmie tym Has po raz pierwszy w pełni odsłania swój wielki talent i wyobraźnię. Tam też fantazja jest najistotniejszym czynnikiem kreacyjnym. Kto więc lubi śnić na jawie, z pewnością zrozumie fenomen Rękopisu znalezionego w Saragossie.