Akademia polskiego filmu

Drogie Czytelniczki, Drodzy Czytelnicy,

oddajemy dziś w Wasze ręce pierwszy numer pisma „Pleograf”, kwartalnika towarzyszącego Akademii Polskiego Filmu i poświęconego kinu polskiemu. Interesuje nas przede wszystkim jego historia, ale o tyle, o ile ożywiana jest ona we współczesnej refleksji i odnosi się do żywych dziś problemów.

Bohaterem numeru jest Andrzej Wajda, który na początku marca tego roku obchodził jubileusz 90-lecia. To wystarczający powód do świętowania i poświęcenia uwagi jego twórczości, ale też trudno byłoby znaleźć lepszego patrona na otwarcie – Andrzej Wajda jest twórcą, który jak mało kto odcisnął piętno na dyskusjach o polskiej tożsamości, na „nocnych rodaków rozmowach” toczonych od początku wieku XIX w Polsce. Zaofiarował nam pewien autowizerunek zbiorowy, piękny i jątrzący zarazem, najgłębiej zakorzeniony w tradycji polskiego romantyzmu. Jak pisała Maria Janion: Tu zawsze się w rozmaitych sensach mówiło i mówi, i chyba będzie jeszcze mówiło, że „duch jest najważniejszy”. My w takiej dziwnej krainie żyjemy i Wajda jest spośród nas. Te „sprawy polskie” i te dyskusje przywołujemy w numerze, między innymi przedrukowując wybór felietonów Aleksandra Jackiewicza (1915–1988).

Jednocześnie przypominamy tego wybitnego krytyka (poświęcony mu tom pod redakcją Barbary Gizy i Piotra Zwierzchowskiego zrecenzował Rafał Marszałek), który wprowadził do polskiej refleksji filmoznawczej perspektywę antropologiczną, ale też pokazywał, jak bardzo kino nie jest wyodrębnioną dziedziną sztuki czy rozrywki, lecz częścią kultury jako całości, splecioną z nią rozlicznymi więziami: wspólne są wątki, motywy, obrazy, stawiane problemy, choć inne bywają języki, swoiste dla różnych dyscyplin.

Zarazem pytamy o kwestie nowe i nowe perspektywy. Przede wszystkim oddajemy głos samemu Andrzejowi Wajdzie. W przeprowadzonym przez Aleksandrę Zagańczyk wywiadzie reżyser mówi o swoim najnowszym filmie Powidoki poświęconym ostatnim latom życia Władysława Strzemińskiego. Przy tej okazji wraca też jednak do własnych lat młodzieńczych w Łodzi, gdzie studiował w Szkole Filmowej. Autorzy artykułów wracają natomiast do filmów, które oczywiście znamy, ale – jak sądzimy – z tych dawnych piosenek wydobywają nowe nuty. Matylda Szewczyk zastanawia się nad sposobem, w jaki Wajda podejmuje metarefleksję nad formą filmową, przede wszystkim we Wszystko na sprzedaż i Tataraku. Krzysztof Kornacki raz jeszcze, po monografii tego filmu, sięga do Popiołu i diamentu. Analizuje nawiązania reżysera do niego w dziełach zrealizowanych po 1989 roku, demonstrując ciągłe promieniowanie historii Maćka Chełmickiego jako próby opowiedzenia początków powojennej Polski. Wreszcie Elżbieta Ostrowska przekonuje – na przykładzie Katynia – że istotną rolę w wyobraźni Wajdy i oddziaływaniu jego filmów pełni afekt; służy mu melodramatyczna formuła opowiadania, zdradzająca niekiedy historię dla emocji.

Wirtualny ciężar prezentowanego tomu dopełnia napisana przez Mariusza Guzka recenzja książki Wojciecha Świdzińskiego o recepcji kina zagranicznego w Warszawie lat 1918–1929.

Pierwszy numer „Pleografu” dedykujemy pamięci Profesor Eweliny Nurczyńskiej-Fidelskiej – zamieszczamy też poświęcone Jej wspomnienie Konrada Klejsy. Smutna wiadomość o Jej śmierci 28 kwietnia dotarła do nas, kiedy kończyliśmy pracę nad tym tomem. W Jej osobie wszyscy tracimy znakomitą badaczkę, autorkę prac poświęconych właśnie Andrzejowi Wajdzie, ale też Andrzejowi Munkowi i wielu innym twórcom kina polskiego. Była też inspiratorką, badaczką i uczestniczką edukacji filmowej w Polsce, której poświęciła wiele energii: pisała książki na ten temat, inicjowała i organizowała konferencje oraz seminaria, opracowywała programy, a przede wszystkim inspirowała i zachęcała badaczy, twórców, nauczycieli, uczniów oraz animatorów, by czynnie angażowali się w nauczanie o kinie. Dla wszystkich, którzy ją znali, była kimś bliskim, na kogo zawsze można było liczyć.

Zespół Redakcyjny