Akademia polskiego filmu

Drogie Czytelniczki, drodzy Czytelnicy,

numer „Pleografu” poświęcony edukacji filmowej ukazuje się w wyjątkowym czasie. Reguły funkcjonowania świata, jakie znamy, zostały zawieszone i podlegają nieustannej metamorfozie. Pandemia dotyka wszystkich sfer życia społecznego i prywatnego, gospodarki i ekonomii, a także edukacji. Naturalne jest więc, że wykładowczynie i wykładowcy, nauczycielki i nauczyciele, wychowawczynie i wychowawcy oraz wszystkie osoby związane z nauczaniem zadają sobie w ostatnich dniach fundamentalne pytania o cele, metody ich osiągania i narzędzia, jakie byłyby najbardziej adekwatne dla kształcenia w nowej i ekstremalnie trudnej sytuacji. Zachwianie działania szkół i uniwersytetów skłania też do przemyślenia istoty i misji edukacji filmowej, która łączy podążanie za narracjami i znaczeniami z kształceniem umiejętności technologicznych.

Warto przypomnieć, że opracowane w 2014 roku pod kierunkiem British Film Institute Ramy edukacji filmowej dla Europy (Film Education Framework for Europe) zakładały między innymi, iż uczący się o filmie, przez film i do filmu staną się osobami krytycznie myślącymi, aktywnie współpracującymi i zaangażowanymi w sprawy obywatelskie, a edukacja filmowa będzie jednym z czynników kształtujących społeczną odpowiedzialność. Znaleźliśmy się w momencie dziejowym, w którym te cechy i postawy są szczególnie cenne, a zatem moment publikacji numeru wydaje się paradoksalnie idealny, aby po raz kolejny przemyśleć, jak edukacja filmowa funkcjonowała i funkcjonuje w Polsce. Różnorodność zgromadzonych w tym wydaniu „Pleografu” artykułów wpisuje się także w definicję kompetencji filmowych (film literacy), które zaproponowali w 2012 roku Andrew Burn oraz Mark Reid, określając je jako poziom rozumienia filmu, zdolność do dokonywania świadomych i kierowanych ciekawością filmowych wyborów, kompetencje krytycznego odbioru filmu i analizowania jego treści, stylu i aspektów formalnych, oraz zdolność do manipulowania językiem filmu i techniką filmową w tworzeniu ruchomych obrazów.

Aspektem kształcenia profesjonalnego przyszłych twórców kina zajmują się autorzy pierwszych trzech artykułów. Grzegorz Rogowski rysuje szerzej dotąd nieznaną mapę szkół filmowych w Polsce w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Badacz tropi też związki między rodzącym się przemysłem kinematograficznym a szkolnictwem filmowym, a tytuł tekstu (Szkół filmowych nie polecamy) w pełni oddaje niedostatki tworzącego się w tamtym okresie systemu edukacji. Małgorzata Radkiewicz opisuje dzieje krakowskiej Prafilmówki w latach 1945–1946, wyjaśniając powody zainicjowania działalności edukacyjnej w Krakowie, a następnie przeniesienia jej do Łodzi. Tekst jest też relacją z kształtowania i wdrażania w życie przemyślanej idei zawodowej szkoły filmowej, jaka przyświecała Antoniemu Bohdziewiczowi. Czasów późniejszych (okres od lat 50. do 80. XX wieku) dotyczy natomiast artykuł Moniki Talarczyk, która przygląda się etiudom kręconym w łódzkiej Filmówce przez studentów cudzoziemców, przyjeżdżających do Polski z Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej. Badaczka skupia się na tych realizacjach, które są artystycznym przetworzeniem kulturowej adaptacji młodych twórców z zagranicy w Polsce i które dokumentują ich drogę w poznawaniu nowego kraju poprzez naukę trudnego języka. Kształcenie w szkole filmowej stało się dla nich przedłużeniem kursów językowych prowadzonych wedle zasady  „usłyszeć – zrozumieć – powtórzyć”, w efekcie czego powstały intrygujące filmy. Blok tekstów dotyczących szkolnictwa filmowego domyka rozmowa, jaką z Jagodą Szelc przeprowadziła Kaja Klimek. Reżyserka Monumentu (2018) opowiada o okolicznościach realizacji filmu dyplomowego ze studentkami i studentami Wydziału Aktorskiego Szkoły Filmowej w Łodzi, przybliżając jednocześnie problematyczne aspekty edukacji zawodowej aktorów.

Kolejna grupa tekstów to – z konieczności fragmentaryczna – panorama inicjatyw edukacji filmowej szkolnej i pozaszkolnej, których głównym celem jest zwiększanie wrażliwości analityczno-interpretacyjnej i kreatywności osób niezwiązanych z profesjonalnym kształceniem filmowym. O licznych i różnorodnych projektach opowiadają reprezentantki Centralnego Gabinetu Edukacji Filmowej w Łodzi, który w tym roku obchodzi swoje 35-lecie. Dorota Gołębiowska, Marta Kasprzak, Anna Kołodziejczak i Jadwiga Mostowska, w rozmowie z Justyną Hanną Budzik, mówią o praktykach, które wynikają z głębokiego i świadomego namysłu teoretycznego nad miejscem edukacji filmowej w szeroko pojętej edukacji humanistycznej. W artykule poświęconym roli warsztatów filmoznawczych w przygotowaniu cudzoziemców do egzaminu z języka polskiego jako obcego Małgorzata Malinowska szczegółowo przedstawia przemyślany i sprawdzony w praktyce dydaktycznej pomysł na to, jak dzięki filmowi Body/Ciało (2015) Małgorzaty Szumowskiej pomóc studentom w zdobywaniu kompetencji językowych i kulturowych. W kolejnym wywiadzie – przeprowadzonym przez Michała Piskozuba z Joanną Rożen-Wojciechowską oraz Katarzyną Ślesicką z Centrum Kultury Filmowej im. Andrzeja Wajdy w Warszawie –  Czytelniczki i Czytelnicy mogą zajrzeć „za kulisy” jednej z wielu instytucji, których misją jest edukacja filmowa różnych grup odbiorców w szkole i poza szkołą. Paulina Haratyk zabiera nas natomiast w podróż do czasów PRL, kiedy kształtowała się sieć Amatorskich Klubów Filmowych, dzięki której miłośnicy ruchomych obrazów mieli okazję zdobywać umiejętności warsztatowe. Szczególnie ważnym aspektem działania AKF-ów były praktyki samokształceniowe, do których dziś zachęca również Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny, między innymi za pośrednictwem dynamicznie rozwijającego się od dwunastu lat i angażującego coraz więcej szkół z całej Polski projektu „Filmoteka Szkolna”. O podejmowanych w jego ramach różnorodnych i innowacyjnych działaniach edukacyjnych łączących filmoznawców z kadrą pedagogiczną oraz uczniami piszą osoby bezpośrednio zaangażowane w ten projekt w materiale Edukacja filmowa na wyciągnięcie ręki z naszego cyklu „Z warsztatu”.

Kinofilia – choć już nie w wymiarze realizatorskim czy ściśle dydaktycznym – jest też tematem przewodnim artykułu Klary Cykorz, który otwiera ostatnią część numeru, związaną z kinem kierowanym do odbiorcy dziecięcego i młodzieżowego. Krytyczka filmowa podkreśla rolę fascynacji filmem, przyjemności oglądania i dobrowolności wyboru seansów w edukacji młodych widzów, nawiązując równocześnie do artykułu Marcina Boguckiego o Akademii Pana Kleksa z poprzedniego numeru „Pleografu”. Patrycja Mucha proponuje natomiast rewizję pojęcia „film młodzieżowy”, odnosząc się do zmieniających się wzorców gatunkowych. Ważnym bohaterem tego artykułu jest Janusz Nasfeter, którego stulecie urodzin obchodzimy w tym roku. Ten blok tekstów dopełnia omówienie Elementarza Wytwórni Filmów Oświatowych, monumentalnej monografii studia autorstwa Michała Dondzika, Krzysztofa Jajki i Emila Sowińskiego, którzy przywracają historii polskiego kina zjawisko filmu oświatowego.

Wszystkie wątki szeroko rozumianej edukacji filmowej spotykają się wreszcie w tekście Marcina Marona, który z wielu perspektyw przygląda się Mowie ptaków (2019) Xawerego Żuławskiego. Tropy biograficzny, historyczny i autotematyczno-intertekstualny składają się na modelowy przykład pogłębionej i erudycyjnej analizy filmu, która może się stać inspiracją także do działań edukacyjnych.

Mamy nadzieję, że edukacyjny numer „Pleografu” będzie, choć w niewielkim stopniu, wsparciem dla osób, które w warunkach edukacji zdalnej, wymuszonej przez obecną sytuację, pragną rozwijać kompetencje filmoznawcze. Zachęcamy do lektury i dzielenia się z nami doświadczeniami wynikającymi z obcowania z filmami, które – jak zakładamy, jedynie chwilowo – opuściły sale kinowe i rozgościły się w naszych domach.

Zespół Redakcyjny

oraz Justyna Hanna Budzik, której serdecznie dziękujemy za inspirację i współtworzenie tego numeru „Pleografu”.